Maciej Zakrzewski | Pontifical University of John Paul II (original) (raw)
Papers by Maciej Zakrzewski
Wojna 1920 i początek XX wieku , 2024
Konserwatyzm końca świata , 2023
"Arcana" 1-2 (2023)
Zapętlenie Wallenroda. Wokół Michała Grabowskiego i tzw. listu do Strutyńskiego, 2015
Penser la Démocratie et agir en exil. Les leçons de Jerzy Giedroyc et de Kultua 1947-2000
Dr. Marek Bankowicz (Prof. dr hab.) 1. En la práctica política, el autoritarismo es sinónimo de c... more Dr. Marek Bankowicz (Prof. dr hab.) 1. En la práctica política, el autoritarismo es sinónimo de carencia democrática, significa la no democracia o, incluso, antidemocracia en acciones, actitudes o concepciones. Decir que alguien admira el autoritarismo equivale a calificar a esta persona entre los adversarios del sistema democrático. Y, como la democracia, en general y popularmente, es percibida como algo positivo, al autoritarismo se le confiere el significado enteramente negativo, y, en efecto, este término funciona casi como un epíteto político. Es una paradoja, ya que la genealogía del autoritarismo negativo tiene aparentemente sus raíces en el autoritarismo positivo: La autoridad-decía un destacado investigador de la política italiana, Giovanni Sartori-es una palabra latina muy antigua y nunca ha sido (al menos desde hace varios últimos decenios) un término peyorativo. Durante siglos, la autoridad ha sido un término invariablemente positivo, que significaba el reconocimiento. Sin embargo, al día de hoy, esta palabra es despectiva, indica el exceso y el abuso de la autoridad, la opresión por parte de las autoridades, que destruye a la libertad 2. Autoritario se denomina a toda una serie de sistemas políticos, diversificados internamente, que con todas sus diferencias tienen, sin embargo, una característica común: su carácter no democrático. Es decir, lo autoritario es todo lo que está en conflicto con las exigencias del sistema democrático. Percibir el autoritarismo como la negación de la democracia, aunque generalmente infundado e, incluso, justificado, no puede, sin embargo, ser satisfactorio, ya que es solo la actuación según el método a contrario. Habría que presentar, entonces, el conjunto de características que constituyen el autoritarismo, para responder de este modo no solo a la pregunta sobre qué no es el autoritarismo, sino también qué implica este concepto. Con este fin vamos a utilizar las definiciones del actualmente más destacado investigador del autoritarismo y recién fallecido, Juan José Linz: La experiencia polaca El autoritarismo de totalitarismo imperfecto. Nace cuando el desarrollo de un sistema orientado hacia al totalitarismo ha sido frenado por algún motivo, como consecuencia de ello, surge el régimen autoritario que implementa, sin embargo, diferentes procedimientos, propios del totalitarismo; pero en cada uno de estos casos es un totalitarismo muy suave. El autoritarismo de la democracia racista. Está confirmada jurídicamente-como en la época de apartheid en la RAS-la dominación permanente del grupo racial minoritario sobre el grupo mayoritario, sin embargo, dentro de este grupo privilegiado son obligatorias las reglas de la democracia. Juan José Linz es el autor de otra clasificación de autoritarismos muy conocida. En ella, el investigador ha distinguido cuatro tipos de sistemas no democráticos. Estos son democracia oligárquica (oligarchic democracy), caciquismo, caudillismo y sultanismo moderno 5. La democracia oligárquica formalmente respeta los mecanismos democráticos, aunque en la realidad, estos se convierten en una forma sin contenido, y el poder lo tiene en sus manos un grupo estrecho y cerrado de gente, con fuertes vínculos internos, es decir, lazos familiares. El caciquismo es el gobierno de los boss políticos locales que se realizan en las condiciones de la debilidad del poder central. El caudillismo, por su parte, implica el poder de un líder procedente del Ejército. A las dictaduras fuertemente dominadas por la persona del líder, extremadamente personalizadas, las llamamos-siguiendo a Linz-regímenes sultánicos modernos. Son ellos el caso más completo y, al mismo tiempo, el más interesante de gobierno personal. En estas condiciones, el poder total-incluso absolutista-se encuentra en las manos de un individuo gobernante que no admite ninguna limitación. Las decisiones arbitrarias del líder están por encima de todas las normas legales o administrativas. Más aún, como dice Linz: "el autócrata no se siente obligado a justificarlas con las categorías ideológicas" 6. Existe el culto al jefe del Estado, que, por lo común, adquiere formas curiosas. Aparecen, además, las tendencias dinásticas, ya que quien gobierna, intenta garantizar la sucesión política para el miembro de su familia más cercana. El sultanismo es un sistema fuertemente represivo, lo cual hace que el Ejército y la policía jueguen un rol importante en el Estado. Sin embargo, a diferencia del totalitarismo, el uso de la fuerza no es argumentado ideológicamente.
Teskt z: Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red... more Teskt z: Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, K. Mikołajczyk, Wrocław 2020
Wstęp do Aleksander Bocheński, Kryzys polski i kryzys ludzkości, Kraków 2021
Wstęp do M. Dzielski, O potrzebie twórczego antykomunizmu, Kraków 2019 (seria: Polskie studia nad... more Wstęp do M. Dzielski, O potrzebie twórczego antykomunizmu, Kraków 2019 (seria: Polskie studia nad totalitaryzmem).
Totalitarian and 20th Century Sudies, 2020
The present article will examine the role of technology in the "mobilization" of society in the 1... more The present article will examine the role of technology in the "mobilization" of society in the 1930s with regard to the intellectual achievements of thinkers from the socalled conservative revolution. The issue of the relationship between technology and the nascent state will be presented using the works of the German writer Ernst Jünger-in particular his most important treatise, Der Arbeiter. Herrschaft und Gestalt. In his descriptions of the observed political and social changes, Jünger diagnosed the birth of a new order that broke down boundaries between the "mechanical" and the "organic," and, above all, shattered the principles of the old liberal order. One of the most important authors of the socalled conservative revolution, he captured the profound changes in a world in which the necessity of forced change, e.g. through technology, did not eliminate the space for human freedom. In other words, his concept of "total mobilization" did not predetermine a totalitarian future, but neither did it exclude it; while the form of the changes was dictated by the Gestalt, the Form of Being, its content remained a matter of human choice. Jünger's considerations will be confronted with those of other authors, such as Walter Benjamin, Werner Sombart or nationalsocialist writers, which describe the emergence of a new form of state and society, as well as the role of technology in this process.
Politeja
The article describes life and political ideas of Aleksander Trzaska Chrząszczewski, one of the m... more The article describes life and political ideas of Aleksander Trzaska Chrząszczewski, one of the most distinctive political scientists and conservative thinkers of the interwar period in Poland. The essay contains many – earlier unknown – biographical details and Chrząszczewski’s political, international and historiosophic conceptions. In his essays Chrząszczewski criticised political system based on the democratic constitution from 1921 and political practise of authoritarian regime ruled after 1926 r. He precisely pointed out inconsistency of Pilsudski’s camp, which declared strengthening of the State as an aim of political activity and on the other hand very often ruled by informal instruments. In the international relations’ area Chrząszczewski was a follower of pro-French orientation. He observed evolution of German political system during Nazi regime and warned against rising of political and military power of Third Reich. “Przypływy i odpływy demokracji” (The Tides of Democrac...
W artykule zostanie omówiona rola techniki w "mobilizacji" społeczeństwa lat trzydziestych XX wie... more W artykule zostanie omówiona rola techniki w "mobilizacji" społeczeństwa lat trzydziestych XX wieku w kontekście dorobku intelektualnego myślicieli z kręgu tzw. rewolucji konserwatywnej. Na przykładzie prac niemieckiego pisarza Ernsta Jüngera-w szczególności jego najważniejszego traktatu Robotnik. Panowanie i forma bytu z 1932 roku-zostanie zaprezentowany problem relacji między obszarem technologii a tworzącą się wówczas nową formą państwa. Jünger, opisując obserwowane przemiany polityczne i społeczne, diagnozował narodziny nowego porządku przełamującego granice między tym, co "mechaniczne", a tym, co "organiczne", przede wszystkim zaś niweczącego zasady dawnego liberalnego ładu. Będąc jednym z najważniejszych autorów nurtu tzw. rewolucji konserwatywnej, wychwytywał głębokie przemiany świata, w którym konieczność zmiany wymuszanej, m.in. przez technikę, nie niwelowała przestrzeni ludzkiej wolności. Inaczej mówiąc, stosowane przez niego pojęcie "totalnej mobilizacji" nie determinowało kontekstu totalitarnego, ale też nie wykluczało go, gdyż o ile forma zmian była wymuszona przez Formę Bytu, o tyle jej treść pozostawała kwestią ludzkiego wyboru. Ujęcie Jüngera zostanie skonfrontowane z ujęciami innych autorów, jak Waltera Benjamina, Wernera Sombarta czy autorów narodowosocjalistycznych, opisującymi wyłanianie się nowej formy państwa i społeczeństwa oraz roli technologii w tym procesie.
POLSKIE WIZJE I OCENY KOMUNIZMU (1917–1989), 2020
Samobójstwo ze strachu przed śmiercią. Rozliczenie "stalinizmu" w piśmie "Zdanie" w latach 1988-1... more Samobójstwo ze strachu przed śmiercią. Rozliczenie "stalinizmu" w piśmie "Zdanie" w latach 1988-1989 W drugiej połowie 1988 r. w Polsce Ludowej z wolna pojawiały się symptomy zmian. We wrześniu rozpoczęły się rozmowy w Magdalence, w październiku stanowisko premiera objął Mieczysław Rakowski, a w grudniu Sejm PRL uchwalił jedną z najbardziej liberalnych ustaw o działalności gospodarczej. Ruszył proces demontażu systemu realnego komunizmu w dwóch kluczowych obszarach: monopolu politycznego i gospodarczego. Od jesieni 1988 r. do wiosny kolejnego roku widoczny był odwrót partii na wszystkich dotychczasowych frontach, pragmatyka przeważyła nad ideologią. Używając terminologii marksistowskiej, prawa rozwoju "bazy" przeważyły nad skostniałą "nadbudową". Jednak te przemiany na kluczowych płaszczyznach również miały swój oddźwięk w przestrzeni ideologicznej. System komunistyczny w Polsce nie tylko dokonał pogromu przedwojennych elit, nie tylko stworzył klasę wielkoprzemysłowego proletariatu, ale także i lojalną wobec systemu grupę inteligencji, mniej lub bardziej "wierzących" bądź tylko "praktykujących" marksistów. Partyjna bądź powiązana z partią inteligencja, mimo że bez większego wpływu na proces decyzyjny (ten zawsze odbywał się wedle leninowskiego modelu partii na podstawie odgórnych dyrektyw), również reagowała na wszelkie procesy przemian politycznych. Po dyscyplinujących działaniach po 1956 r. i w latach sześćdziesiątych, kiedy to rewizjonistyczne "przerosty" intelektualne partii postawiono poza jej nawias, systemowa inteligencja nie przejawiała już wielkiej aktywności, jednak aspiracja do bycia wpływowym zapleczem partii wciąż pozostawała. Środowisko skupione wokół krakowskiej Kuźnicy i pisma "Zdanie" właśnie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych starało się być takim ośrodkiem kształtowania się marksistowskiej opinii. Reagowano żywo na wydarzenia z lat osiemdziesiątych w chwili demontażu systemu.
Adolf Bocheński, Między Niemcami a Rosją. Wybór pism, 2019
Adolf Bocheński wskazywany jest, obok Władysława Studnickiego i Stanisława Mackiewicza, jako trze... more Adolf Bocheński wskazywany jest, obok Władysława Studnickiego i Stanisława Mackiewicza, jako trzeci z najważniej-szych przedstawicieli proniemieckiej orientacji geopolitycznej dwudziestolecia międzywojennego. Z pewnością kluczową rolę "ojca założyciela" odgrywał w tym gronie Studnicki. Stanisław Swianiewicz wspominając czołowego polskiego germanofila pisał: Za czasów niepodległości jego in-dywidualność nie mieściła się w żadnym z istniejących ugrupowań politycznych. Znałem natomiast licznych intelektualistów, których stosunek do Studnickiego graniczył z uwielbieniem, co bynajmniej nie znaczyło, że odnosili się od niego bezkrytycznie. Imponowało im jego całkowite oddanie się jednej idei i jego odwaga w samotnej niemal drodze przeciwko prądowi opinii publicznej. Niektórzy nazywali siebie uczniami Władysława Studnickiego. Wymienić tu należy przede wszystkim Stanisława Mackiewicza oraz Adolfa Bocheńskiego, chyba najwybitniejszych przedstawicieli polskiej myśli konserwatywnej w bieżącym stuleciu 1. Uwielbienie, co dostrzega Swianiewicz, nie wyklucza własnego zdania. Mac-kiewicz czy Bocheński byli myślicielami zbyt dojrzałymi, aby zadowalać się powtarzaniem schematów "mistrza", tworzyli na własny rachunek. To, co ich łączyło, to usilna próba dokonania rewolucji paradygmatu w polskim myśleniu geopolitycznym. Studnicki tworzył zręby własnej koncepcji w opozycji do ustaleń Dmowskiego. Jego kluczowa praca Sprawa Polska z 1910 r. jest przede wszystkim walką z prorosyjską orientacją autora książki Niemcy, Rosja i kwestia Polska z 1908 r. Nie
[
Folia Historica Cracoviesa, 2018
Niemiecki numer "Kultury" 28 czerwca 1982 r. redaktor paryskiej "Kultury" Jerzy Giedroyc pisał do... more Niemiecki numer "Kultury" 28 czerwca 1982 r. redaktor paryskiej "Kultury" Jerzy Giedroyc pisał do Sta-nisława Swianiewicza: mam bowiem wielką prośbę. Chcę wydać na jesieni specjalny nu-mer K[ultury] w języku niemieckim. Bardzo mnie do tego zachęci-ła obecna sytuacja, jak również b. pozytywny oddźwięk naszego apelu do Niemiec. Chcę więc prosić Pana o artykuł do tego n[u-me]ru, jak również wszystkie sugestie co do tematów i autorów. J. J. Lipski, który jest w Londynie, obiecał mi opracowanie pokło-sia namiętnej dyskusji, jaką wywołał jego artykuł Dwie ojczyzny 1. Bardzo to kładę Panu na sercu 2. 16 lipca Swianiewicz przychylnie odpowiedział na apel redaktora, pi-sząc: "jeżeli chodzi o artykuł do numeru niemieckiego, to mam w tej chwili określony koncept. Przyszło mi do głowy, że mógłbym spróbować napisać osobiste wspomnienie o Władysławie Studnickim" 3. 1 Zob. szerz. rozdz. Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, w: J. J. Lipski, Pisma polityczne. Wybór, Warszawa 2011, s.145-173; w tomie zawarta jest również polska wersja tekstu napisanego do "Kultury", pt. List otwarty do polskich i niemieckich komentatorów mojej pracy Dwie ojczyny-dwa patriotyzmy (J. J. Lipski, Pisma polityczne…, op. cit., s.194-198). 2 Instytut Literacki Kultura, Kor Red Swianiewicz, List J. Giedorycia do S. Swianie-wicza, 28 czerwca 1982 r. 3 ILK, Kor Red Swianiewicz, List S. Swianiewicza do J. Giedroycia, 16 lipca 1982 r.
Dodatek do "Dziennik Polski" 03/09/2019, 2019
W stronę antropologii "bezpieki". Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, 2014
"Politeja" 4 (55). , 2018
From the history of political realism. Aleksander Bochensky and his Memorial on Polish politics f... more From the history of political realism. Aleksander Bochensky and his Memorial on Polish politics from April 1945 The article describes one of the most significant documents in the history of the Polish conservative doctrine. In the face of Soviet domination over Poland, in April 1945, a conservative politician, Aleksander Bocheński started negotiations with Jerzy Borejsza, an officer of the Polish People’s Army. Bocheński planned to organise a political group that from the realistic point of view, would accept political domination of the Soviet Union, but the final goal was to limit the consequences of the communist reform in Poland. At this time Bocheński wrote his Memorial, where he justified his political line. In this way he renewed the former conservative tradition from the period of the Partitions. The Memorial on Polish politics was lost form the beginning of the 1990s and its details were not known. The full text of the document, discovered in Bocheński Family Archive is attached to the article
Dziennik Polski, 16 X 2018
Wojna 1920 i początek XX wieku , 2024
Konserwatyzm końca świata , 2023
"Arcana" 1-2 (2023)
Zapętlenie Wallenroda. Wokół Michała Grabowskiego i tzw. listu do Strutyńskiego, 2015
Penser la Démocratie et agir en exil. Les leçons de Jerzy Giedroyc et de Kultua 1947-2000
Dr. Marek Bankowicz (Prof. dr hab.) 1. En la práctica política, el autoritarismo es sinónimo de c... more Dr. Marek Bankowicz (Prof. dr hab.) 1. En la práctica política, el autoritarismo es sinónimo de carencia democrática, significa la no democracia o, incluso, antidemocracia en acciones, actitudes o concepciones. Decir que alguien admira el autoritarismo equivale a calificar a esta persona entre los adversarios del sistema democrático. Y, como la democracia, en general y popularmente, es percibida como algo positivo, al autoritarismo se le confiere el significado enteramente negativo, y, en efecto, este término funciona casi como un epíteto político. Es una paradoja, ya que la genealogía del autoritarismo negativo tiene aparentemente sus raíces en el autoritarismo positivo: La autoridad-decía un destacado investigador de la política italiana, Giovanni Sartori-es una palabra latina muy antigua y nunca ha sido (al menos desde hace varios últimos decenios) un término peyorativo. Durante siglos, la autoridad ha sido un término invariablemente positivo, que significaba el reconocimiento. Sin embargo, al día de hoy, esta palabra es despectiva, indica el exceso y el abuso de la autoridad, la opresión por parte de las autoridades, que destruye a la libertad 2. Autoritario se denomina a toda una serie de sistemas políticos, diversificados internamente, que con todas sus diferencias tienen, sin embargo, una característica común: su carácter no democrático. Es decir, lo autoritario es todo lo que está en conflicto con las exigencias del sistema democrático. Percibir el autoritarismo como la negación de la democracia, aunque generalmente infundado e, incluso, justificado, no puede, sin embargo, ser satisfactorio, ya que es solo la actuación según el método a contrario. Habría que presentar, entonces, el conjunto de características que constituyen el autoritarismo, para responder de este modo no solo a la pregunta sobre qué no es el autoritarismo, sino también qué implica este concepto. Con este fin vamos a utilizar las definiciones del actualmente más destacado investigador del autoritarismo y recién fallecido, Juan José Linz: La experiencia polaca El autoritarismo de totalitarismo imperfecto. Nace cuando el desarrollo de un sistema orientado hacia al totalitarismo ha sido frenado por algún motivo, como consecuencia de ello, surge el régimen autoritario que implementa, sin embargo, diferentes procedimientos, propios del totalitarismo; pero en cada uno de estos casos es un totalitarismo muy suave. El autoritarismo de la democracia racista. Está confirmada jurídicamente-como en la época de apartheid en la RAS-la dominación permanente del grupo racial minoritario sobre el grupo mayoritario, sin embargo, dentro de este grupo privilegiado son obligatorias las reglas de la democracia. Juan José Linz es el autor de otra clasificación de autoritarismos muy conocida. En ella, el investigador ha distinguido cuatro tipos de sistemas no democráticos. Estos son democracia oligárquica (oligarchic democracy), caciquismo, caudillismo y sultanismo moderno 5. La democracia oligárquica formalmente respeta los mecanismos democráticos, aunque en la realidad, estos se convierten en una forma sin contenido, y el poder lo tiene en sus manos un grupo estrecho y cerrado de gente, con fuertes vínculos internos, es decir, lazos familiares. El caciquismo es el gobierno de los boss políticos locales que se realizan en las condiciones de la debilidad del poder central. El caudillismo, por su parte, implica el poder de un líder procedente del Ejército. A las dictaduras fuertemente dominadas por la persona del líder, extremadamente personalizadas, las llamamos-siguiendo a Linz-regímenes sultánicos modernos. Son ellos el caso más completo y, al mismo tiempo, el más interesante de gobierno personal. En estas condiciones, el poder total-incluso absolutista-se encuentra en las manos de un individuo gobernante que no admite ninguna limitación. Las decisiones arbitrarias del líder están por encima de todas las normas legales o administrativas. Más aún, como dice Linz: "el autócrata no se siente obligado a justificarlas con las categorías ideológicas" 6. Existe el culto al jefe del Estado, que, por lo común, adquiere formas curiosas. Aparecen, además, las tendencias dinásticas, ya que quien gobierna, intenta garantizar la sucesión política para el miembro de su familia más cercana. El sultanismo es un sistema fuertemente represivo, lo cual hace que el Ejército y la policía jueguen un rol importante en el Estado. Sin embargo, a diferencia del totalitarismo, el uso de la fuerza no es argumentado ideológicamente.
Teskt z: Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red... more Teskt z: Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, K. Mikołajczyk, Wrocław 2020
Wstęp do Aleksander Bocheński, Kryzys polski i kryzys ludzkości, Kraków 2021
Wstęp do M. Dzielski, O potrzebie twórczego antykomunizmu, Kraków 2019 (seria: Polskie studia nad... more Wstęp do M. Dzielski, O potrzebie twórczego antykomunizmu, Kraków 2019 (seria: Polskie studia nad totalitaryzmem).
Totalitarian and 20th Century Sudies, 2020
The present article will examine the role of technology in the "mobilization" of society in the 1... more The present article will examine the role of technology in the "mobilization" of society in the 1930s with regard to the intellectual achievements of thinkers from the socalled conservative revolution. The issue of the relationship between technology and the nascent state will be presented using the works of the German writer Ernst Jünger-in particular his most important treatise, Der Arbeiter. Herrschaft und Gestalt. In his descriptions of the observed political and social changes, Jünger diagnosed the birth of a new order that broke down boundaries between the "mechanical" and the "organic," and, above all, shattered the principles of the old liberal order. One of the most important authors of the socalled conservative revolution, he captured the profound changes in a world in which the necessity of forced change, e.g. through technology, did not eliminate the space for human freedom. In other words, his concept of "total mobilization" did not predetermine a totalitarian future, but neither did it exclude it; while the form of the changes was dictated by the Gestalt, the Form of Being, its content remained a matter of human choice. Jünger's considerations will be confronted with those of other authors, such as Walter Benjamin, Werner Sombart or nationalsocialist writers, which describe the emergence of a new form of state and society, as well as the role of technology in this process.
Politeja
The article describes life and political ideas of Aleksander Trzaska Chrząszczewski, one of the m... more The article describes life and political ideas of Aleksander Trzaska Chrząszczewski, one of the most distinctive political scientists and conservative thinkers of the interwar period in Poland. The essay contains many – earlier unknown – biographical details and Chrząszczewski’s political, international and historiosophic conceptions. In his essays Chrząszczewski criticised political system based on the democratic constitution from 1921 and political practise of authoritarian regime ruled after 1926 r. He precisely pointed out inconsistency of Pilsudski’s camp, which declared strengthening of the State as an aim of political activity and on the other hand very often ruled by informal instruments. In the international relations’ area Chrząszczewski was a follower of pro-French orientation. He observed evolution of German political system during Nazi regime and warned against rising of political and military power of Third Reich. “Przypływy i odpływy demokracji” (The Tides of Democrac...
W artykule zostanie omówiona rola techniki w "mobilizacji" społeczeństwa lat trzydziestych XX wie... more W artykule zostanie omówiona rola techniki w "mobilizacji" społeczeństwa lat trzydziestych XX wieku w kontekście dorobku intelektualnego myślicieli z kręgu tzw. rewolucji konserwatywnej. Na przykładzie prac niemieckiego pisarza Ernsta Jüngera-w szczególności jego najważniejszego traktatu Robotnik. Panowanie i forma bytu z 1932 roku-zostanie zaprezentowany problem relacji między obszarem technologii a tworzącą się wówczas nową formą państwa. Jünger, opisując obserwowane przemiany polityczne i społeczne, diagnozował narodziny nowego porządku przełamującego granice między tym, co "mechaniczne", a tym, co "organiczne", przede wszystkim zaś niweczącego zasady dawnego liberalnego ładu. Będąc jednym z najważniejszych autorów nurtu tzw. rewolucji konserwatywnej, wychwytywał głębokie przemiany świata, w którym konieczność zmiany wymuszanej, m.in. przez technikę, nie niwelowała przestrzeni ludzkiej wolności. Inaczej mówiąc, stosowane przez niego pojęcie "totalnej mobilizacji" nie determinowało kontekstu totalitarnego, ale też nie wykluczało go, gdyż o ile forma zmian była wymuszona przez Formę Bytu, o tyle jej treść pozostawała kwestią ludzkiego wyboru. Ujęcie Jüngera zostanie skonfrontowane z ujęciami innych autorów, jak Waltera Benjamina, Wernera Sombarta czy autorów narodowosocjalistycznych, opisującymi wyłanianie się nowej formy państwa i społeczeństwa oraz roli technologii w tym procesie.
POLSKIE WIZJE I OCENY KOMUNIZMU (1917–1989), 2020
Samobójstwo ze strachu przed śmiercią. Rozliczenie "stalinizmu" w piśmie "Zdanie" w latach 1988-1... more Samobójstwo ze strachu przed śmiercią. Rozliczenie "stalinizmu" w piśmie "Zdanie" w latach 1988-1989 W drugiej połowie 1988 r. w Polsce Ludowej z wolna pojawiały się symptomy zmian. We wrześniu rozpoczęły się rozmowy w Magdalence, w październiku stanowisko premiera objął Mieczysław Rakowski, a w grudniu Sejm PRL uchwalił jedną z najbardziej liberalnych ustaw o działalności gospodarczej. Ruszył proces demontażu systemu realnego komunizmu w dwóch kluczowych obszarach: monopolu politycznego i gospodarczego. Od jesieni 1988 r. do wiosny kolejnego roku widoczny był odwrót partii na wszystkich dotychczasowych frontach, pragmatyka przeważyła nad ideologią. Używając terminologii marksistowskiej, prawa rozwoju "bazy" przeważyły nad skostniałą "nadbudową". Jednak te przemiany na kluczowych płaszczyznach również miały swój oddźwięk w przestrzeni ideologicznej. System komunistyczny w Polsce nie tylko dokonał pogromu przedwojennych elit, nie tylko stworzył klasę wielkoprzemysłowego proletariatu, ale także i lojalną wobec systemu grupę inteligencji, mniej lub bardziej "wierzących" bądź tylko "praktykujących" marksistów. Partyjna bądź powiązana z partią inteligencja, mimo że bez większego wpływu na proces decyzyjny (ten zawsze odbywał się wedle leninowskiego modelu partii na podstawie odgórnych dyrektyw), również reagowała na wszelkie procesy przemian politycznych. Po dyscyplinujących działaniach po 1956 r. i w latach sześćdziesiątych, kiedy to rewizjonistyczne "przerosty" intelektualne partii postawiono poza jej nawias, systemowa inteligencja nie przejawiała już wielkiej aktywności, jednak aspiracja do bycia wpływowym zapleczem partii wciąż pozostawała. Środowisko skupione wokół krakowskiej Kuźnicy i pisma "Zdanie" właśnie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych starało się być takim ośrodkiem kształtowania się marksistowskiej opinii. Reagowano żywo na wydarzenia z lat osiemdziesiątych w chwili demontażu systemu.
Adolf Bocheński, Między Niemcami a Rosją. Wybór pism, 2019
Adolf Bocheński wskazywany jest, obok Władysława Studnickiego i Stanisława Mackiewicza, jako trze... more Adolf Bocheński wskazywany jest, obok Władysława Studnickiego i Stanisława Mackiewicza, jako trzeci z najważniej-szych przedstawicieli proniemieckiej orientacji geopolitycznej dwudziestolecia międzywojennego. Z pewnością kluczową rolę "ojca założyciela" odgrywał w tym gronie Studnicki. Stanisław Swianiewicz wspominając czołowego polskiego germanofila pisał: Za czasów niepodległości jego in-dywidualność nie mieściła się w żadnym z istniejących ugrupowań politycznych. Znałem natomiast licznych intelektualistów, których stosunek do Studnickiego graniczył z uwielbieniem, co bynajmniej nie znaczyło, że odnosili się od niego bezkrytycznie. Imponowało im jego całkowite oddanie się jednej idei i jego odwaga w samotnej niemal drodze przeciwko prądowi opinii publicznej. Niektórzy nazywali siebie uczniami Władysława Studnickiego. Wymienić tu należy przede wszystkim Stanisława Mackiewicza oraz Adolfa Bocheńskiego, chyba najwybitniejszych przedstawicieli polskiej myśli konserwatywnej w bieżącym stuleciu 1. Uwielbienie, co dostrzega Swianiewicz, nie wyklucza własnego zdania. Mac-kiewicz czy Bocheński byli myślicielami zbyt dojrzałymi, aby zadowalać się powtarzaniem schematów "mistrza", tworzyli na własny rachunek. To, co ich łączyło, to usilna próba dokonania rewolucji paradygmatu w polskim myśleniu geopolitycznym. Studnicki tworzył zręby własnej koncepcji w opozycji do ustaleń Dmowskiego. Jego kluczowa praca Sprawa Polska z 1910 r. jest przede wszystkim walką z prorosyjską orientacją autora książki Niemcy, Rosja i kwestia Polska z 1908 r. Nie
[
Folia Historica Cracoviesa, 2018
Niemiecki numer "Kultury" 28 czerwca 1982 r. redaktor paryskiej "Kultury" Jerzy Giedroyc pisał do... more Niemiecki numer "Kultury" 28 czerwca 1982 r. redaktor paryskiej "Kultury" Jerzy Giedroyc pisał do Sta-nisława Swianiewicza: mam bowiem wielką prośbę. Chcę wydać na jesieni specjalny nu-mer K[ultury] w języku niemieckim. Bardzo mnie do tego zachęci-ła obecna sytuacja, jak również b. pozytywny oddźwięk naszego apelu do Niemiec. Chcę więc prosić Pana o artykuł do tego n[u-me]ru, jak również wszystkie sugestie co do tematów i autorów. J. J. Lipski, który jest w Londynie, obiecał mi opracowanie pokło-sia namiętnej dyskusji, jaką wywołał jego artykuł Dwie ojczyzny 1. Bardzo to kładę Panu na sercu 2. 16 lipca Swianiewicz przychylnie odpowiedział na apel redaktora, pi-sząc: "jeżeli chodzi o artykuł do numeru niemieckiego, to mam w tej chwili określony koncept. Przyszło mi do głowy, że mógłbym spróbować napisać osobiste wspomnienie o Władysławie Studnickim" 3. 1 Zob. szerz. rozdz. Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków, w: J. J. Lipski, Pisma polityczne. Wybór, Warszawa 2011, s.145-173; w tomie zawarta jest również polska wersja tekstu napisanego do "Kultury", pt. List otwarty do polskich i niemieckich komentatorów mojej pracy Dwie ojczyny-dwa patriotyzmy (J. J. Lipski, Pisma polityczne…, op. cit., s.194-198). 2 Instytut Literacki Kultura, Kor Red Swianiewicz, List J. Giedorycia do S. Swianie-wicza, 28 czerwca 1982 r. 3 ILK, Kor Red Swianiewicz, List S. Swianiewicza do J. Giedroycia, 16 lipca 1982 r.
Dodatek do "Dziennik Polski" 03/09/2019, 2019
W stronę antropologii "bezpieki". Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, 2014
"Politeja" 4 (55). , 2018
From the history of political realism. Aleksander Bochensky and his Memorial on Polish politics f... more From the history of political realism. Aleksander Bochensky and his Memorial on Polish politics from April 1945 The article describes one of the most significant documents in the history of the Polish conservative doctrine. In the face of Soviet domination over Poland, in April 1945, a conservative politician, Aleksander Bocheński started negotiations with Jerzy Borejsza, an officer of the Polish People’s Army. Bocheński planned to organise a political group that from the realistic point of view, would accept political domination of the Soviet Union, but the final goal was to limit the consequences of the communist reform in Poland. At this time Bocheński wrote his Memorial, where he justified his political line. In this way he renewed the former conservative tradition from the period of the Partitions. The Memorial on Polish politics was lost form the beginning of the 1990s and its details were not known. The full text of the document, discovered in Bocheński Family Archive is attached to the article
Dziennik Polski, 16 X 2018
Tekst w: O Granice, niepodległość i cywilizację, red. J. Kloczkowski, Kraków 2017, s. 121-140.
Narodowej -oddział w Krakowie, autor m.in. W obronie konstytucji. Myśl polityczna Henry'ego Saint... more Narodowej -oddział w Krakowie, autor m.in. W obronie konstytucji. Myśl polityczna Henry'ego Saint Johna wicehrabiego Bolingbroke'a (2012), redaktor pracy zbiorowej Między realizmem a apostazją narodową. Koncepcje prorosyjskie w polskiej myśli politycznej (2015). ozważania na temat wagi wymiaru gospodarczego w planach politycznych formułowanych dla państwa polskiego w okresie II Rzeczpospolitej należy rozpocząć przede wszystkim od próby uchwycenia pojęcia mocarstwowości i jego przejawów w dziejach dwudziestolecia. Wszak wiele różnych środowisk na polskiej prawicy, jak i obóz sanacyjny, podnosiło hasła imperialne. Powstawały organizacje otwarcie wznoszące takie postulaty (jak choćby "Myśl Mocarstwowa" Rowmunda Piłsudskiego), podnoszono hasła "Wielkiej Polski", nawet jakoś specjalnie nie raziły pomysły kolonialne. Mocarstwowość zawierała w sobie całą gamę politycznych postulatów, od tych z pograniczna fantazji, po te oparte o trzeźwą polityczną kalkulację. Jakie było ich wspólne podłoże? Przede wszystkim istota polskiego imperializmu lat przedwojennych nie może być sprowadzana do określonego programu, ale raczej do pewnego horyzontu politycznego. To co łączyło mocarstwowców różnych odcieni politycznych, to przekonanie, że odbudowanie państwa polskiego zapoczątkowane jesienią 1918 roku i ustalenie granic w kolejnych latach nie zamykało geopolitycznego procesu umacniania państwa. Położenie pomiędzy Rosją i Niemcami determinowało konieczność polityki aktywnej, na trwale ograniczającej potęgę jednego z sąsiadów. W przestrzeni praktycznej ten kierunek polityczny był związany z wyprawą kijowską z 1920 roku i planami federacji. Traktat ryski de nitywnie zamknął ten kierunek działań, który przetrwał jedynie szczątkowo, m.in. w postaci idei prometejskiej podtrzymywanej przez małe środowiska ideowe, wspomagane przez o cerów Oddziału II Sztabu Generalnego.
Myśl polityczna, 2020
Kłopoty z formą. Na marginesie książki Marka A. Cichockiego Północ i Południe. Teksty o polskiej ... more Kłopoty z formą. Na marginesie książki Marka A. Cichockiego Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii .Artykuł prezentuje i krytycznie omawia główne tezy książki Marka Cichockiego pt. Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii (Warszawa 2019), sta-nowiącej próbę uchwycenia istoty dawnej, zdaniem autora, przedrozbiorowej tradycji Rzeczypospolitej. Autor artykułu dokonuje oceny książki Cichockiego pod względem zastosowanej metody prowadzenia wywodu i jego spójności, a przede wszystkim poszukuje odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu roz-ważania Cichockiego są adekwatnym opisem współczesnej kondycji kulturo-wej Polaków i Europejczyków. Abstract The paper offers a presentation and critical discussion of the main theses of Marek Cichocki's book Północ i Południe. Teksty o polskiej kulturze i historii ["North and South: Essays on Polish Culture and History"] (Warsaw 2019), which, according to the author, attempts to construe the political and social tradition of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The article is an assessment of Cichocki's book in terms of the applied methodology of argument and its coherence, with a primary goal to find an answer to the question of the extent to which Cichocki's discussion adequately reflects the current cultural condition of Poles and Europeans.
W obronie konstytucji. Myśl polityczna Henry'ego St. John Bolingbroke'a, 2012
Między realizmem a apostazją narodową. Koncepcje prorosyjskie w polskiej myśli politycznej , 2015
Słowniki społeczne, 2023
Czyja władza, tego historia? Streszczenie DEFINICJA POJĘCIA: w tekście przedstawiono zarys relacj... more Czyja władza, tego historia? Streszczenie DEFINICJA POJĘCIA: w tekście przedstawiono zarys relacji pomiędzy polityką a historią w okresie poprzedzającym pojawienie się zorganizo wanej i świadomie prowadzonej przez państwo polityki historycznej.
Politics of Memory, 2023
DEFINITION OF THE TERM: the article outlines the relationship between politics and history in the... more DEFINITION OF THE TERM: the article outlines the relationship between politics and history in the period before the emergence of the politics of memory as a consciously organised state policy. HISTORICAL ANALYSIS OF THE TERM: this section discusses the historical turning points that determined the interrelationships between politics and history, with particular focus being given to the instrumentalisation of the historical narrative in political and ideological conflicts. DISCUSSION OF THE TERM: Interpretation of the past has always been a vital element of the legitimisation of power, especially during momentous periods of revolutionary changes that lead to comprehensive reconstruction of not only the political but also the social and worldview spheres. using selected examples, this section demonstrates that the most effective participants in disputes about the past included not only centres of official state power but also independent circles and political parties. SYSTEMATIC REFLECTION WITH CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS: the politics of memory treated as a public policy pursued by specialised government agencies is a continuation of activities in which history was politically exploited, as has often happened in the past. It also gives these activities a new bureaucratic form which can lead to a centralised and top-down creation of historical discourse at the expense of the processes that spontaneously shape the identity of community members and are sometimes a source of conflict.
Maciej Zakrzewski, Rewolucja konserwatywna – przypadek polski. Myśl polityczna środowiska „Buntu ... more Maciej Zakrzewski, Rewolucja konserwatywna – przypadek polski. Myśl polityczna środowiska „Buntu Młodych” i „Polityki” (1931–1939), IPN, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2021, 626 s., ISBN 978-83-8229-314-2
Stefan Kisielewski charakteryzował „Bunt Młodych” (od 1937 r. „Politykę”), jako pismo o charakterze „intelektualistyczno-rewolwerowym”. W swojej głośniej powieści „Sprzysiężenie” pod tytułem „Polityka i Sztuka” opisywał środowisko „Buntu”, pisał: „ „rewolwerowość” miała w rzeczywistości charakter czystko intelektualny i raczej abstrakcyjny – polegała po prostu na mówieniu prawdy, (…) głoszeniu z pasją i z upodobaniem myśli i idei niepopularnych, wreszcie na wykrzykiwaniu z rozkoszą rzeczy, o których nie lubili mówić – nawet po cichu – wszyscy inni; istnieją takie sprawy, milcząco wyklęte i wykreślone ze słowika zarówno przez rząd, jak i przez opozycję, zarówno przez prawicę, jak i przez lewicę i przez centrum, zarówno przez burżuazję, jak i przez proletariat – słowem sprawy nieprzyzwoite. A w takich sprawach lubował się cały zespół „Polityki i Sztuki” gorąco – przekora i ukochanie prowokacji intelektualnej, stosowanej wobec ludzi o nazbyt ustalonych i zaskorupiałych poglądach, były w tej redakcji legitymacją członkowską”.
Książka opisuje fenomen jednego z najciekawszych środowiska intelektualnego okresu dwudziestolecia międzywojennego. „Bunt Młodych” był początkiem drogi wielu wybitnych postaci, takich jak: Jerzy Giedroyc, Adolf i Aleksander Bocheński, Ksawery i Mieczysław Pruszyńscy, Kazimierz Studentowicz, Stefan Kisielewski i wielu innych. Dorobek pisma jest świadectwem poszukiwań intelektualnych dróg w czasach pochodu totalitaryzmów, zmagań z „polską formą”. Pod hasłem „mocarstwowości” skrywał się program będący syntezą konserwatyzmu Bobrzyńskiego i rewolucjonizmu Brzozowskiego. Historia myśli politycznej „Buntu” wprowadza w genealogię polskiej inteligencji, która wzrastała w wolnym państwie, po 1945 r. zdawała egzamin z politycznej dojrzałości.