"DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE ILGIN'DAN DERLENMİŞ SÖZCÜKLER ÜZERİNE ADBİLİMSEL BİR YAKLAŞIM (original) (raw)

DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE YANLIŞ TANIMLANMIŞ BAZI KELİMELER ÜZERİNE

ÖZET Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığı alanındaki en kapsamlı ve en önemli çalışmadır. Fakat sözlükçülük ilkeleri açısından ele alındığında bu önemli çalışmada birtakım yanlışlar göze çarpmaktadır. Derleme Sözlüğü'nde görülen önemli yanlışlardan biri de tanımlama yanlışlarıdır. Sözlük'teki birçok kelime yanlış tanımlanmıştır. Bazı maddelerdeki tanımların yetersiz olduğu, birçok madde başının çok genel bir ifade ile açıklandığı, bazı maddelerde de anlam belirsizliğinin söz konusu olduğu görülmektedir. Yanlış tanımlamanın en önemli sebebi derleyicilerin uzman olmamasıdır. Derleyiciler, derledikleri metinlerde anlamını bilmedikleri kelimeleri bağlama göre yorumlamaya çalışmış, yanlış anlamlar çıkarmışlardır. Madde başlarını tanıklamak için verilen cümleler bazı kelimelerin yanlış tanımlandığını açık bir şekilde göstermektedir. Kelimenin farklı varyantları da yanlış tanımlamaları tespit etmek için önemli bir rol üstlenmektedir. Derleme Sözlüğü'nü hazırlayanlar tanık cümlelere yeterince dikkat etmedikleri, kelimelerin farklı varyantlarını tespit edemedikleri ve farklı madde başı olarak ele aldıkları için Sözlük'te yanlış tanımlanmış birçok madde bulunmaktadır. Ağız araştırmaları sahasındaki en önemli çalışma olan Derleme Sözlüğü'nün yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. ABSTRACT Derleme Sözlüğü is the most comprehensive and the most important work in the field of Turkey Turkish dialects vocabulary. But according to lexicography principles, there are some mistakes in this important study. One of the important mistakes seen in the Derleme Sözlüğü is the definition mistakes. Many words in the Dictionary have been incorrectly defined. It is seen that the definitions in some items are insufficient. Many items have been explained with a very general expression, and in some items there is ambiguity. The most important reason for misidentification is that compilers are not experts. Compilers have tried to interpret incomprehensible words in context and have inferred from that context mistaken meanings. The sentences given to testify the headwords clearly show that some words are misidentified. Different variants of the word also play an important role in detecting misidentifications. There are many misidentified items in the dictionary because those who prepared Derleme Sözlüğü did not pay enough attention to the witness sentences and could not notice the different variants of the words. It is a must to reorganize the Derleme Sözlüğü which is the most important work in the field of dialect research.

DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE ÇOCUK DİLİNE AİT ADLANDIRMALAR

ÖZET İlk örneklerine Türkçenin ilk sözlüğü Dîvânu Lugâti't-Türk'te rastladığımız çocuk dili, çocuğun dil kazanım sürecinde seslendirme güçlüğü nedeni ile bazı nesneleri kendine özgü adlandırması (bübü 'yumurta', tata 'yemek', tıktık 'saat', namna 'yemek'), bazı sözcükleri bozması (buva 'su', dudu 'su', moma 'mama', depte 'leblebi', hevis 'herif', ökte 'öfke'), yansıma seslerle yeni sözcükler türetmesi (dāhdāh, pepe), çevresindeki ebeveyn vb. kendisi için önerdiği veya basitleştirerek sunduğu yeni sözcükleri benimsemesi (bülük, hapıcık, kıh olmak), yaşıtlarının kullanmış olduğu sözcüklerden etkilenmesi (halli) şeklinde tanımlanabilir. Şimdiye kadar anadili edinimi ve dilbilim çerçevesinde değerlendirilmiş olan bu konu ağızlar kapsamında ele alınmamış ve üzerinde durulmamıştır. Türkiye Türkçesi ağızları ile onun etki sahasındaki ağızların söz varlığına dayalı olarak hazırlanmış Derleme Sözlüğü'nde açıklamasında " çocuk dili " ifadesine yer verilen maddelerin incelendiği bu çalışmada çocuk dili kavramı tartışılmış, yetişkinler tarafından derlenmiş çocuk diline özgü bu kullanımlar kelime bilgisine dayalı olarak isim, eylem ve ünlem olmak üzere üç başlık altında yapı ve anlam yönünden değerlendirilmiştir. Yapı yönünden isimlerin çok az bir kısmı bir ve üç hecelidir. Çoğunlukla iki heceli sözcüklerden oluşmuşlardır. Genellikle somut yapıdadırlar ve bunlar daha çok çocuğun günlük hayatta bedensel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik adlandırmalardır. İsimleri yine çocuğun günlük hayatında kullanmış olduğu türemiş ve birleşik yapıdaki eylemler ve az sayıda ünlem izlemektedir. Çalışmada Derleme Sözlüğü dışında karşılaştırma yapma imkânı sağlamak için ağızlarla ilgili kitap türündeki eserlerden de yararlanılmıştır.

DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDE AMASYA'YA AİT KELİMELERİN DAĞILIMI

Özet Ağızlar, Türkiye Türkçesinin standart dili İstanbul Türkçesinin yanında varlığını sürdürmektedir. Bilişim dünyasının etkisiyle aynı zamanda kırsal kesimlerin de azalmasıyla ağızlar yavaş yavaş yok olmakta, farklılaşmaktadır. Standart dilde yer almayan birçok kelime ağızlarda varlığını sürdürmektedir. Bu kelimelerin kayda geçirilmesi önem arz etmektedir. Türk Dil Kurumu tarafından Cumhuriyet'in ilk yıllarında bu amaçla halk ağzındaki kayıtlara geçmemiş, bilinmeyen Türkçe kelimelerin Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin (köy köy dolaşılarak) derlenmesiyle her kelimenin bir madde başında anlamı ve kullanıldığı yöreler yazılarak "Derleme Sözlüğü" oluşturulmuştur. Bu sözlük, on iki ciltlik bir yapıttır. 1963 yılında başlayan bu çalışma 1981 yılında tamamlanmıştır. Derleme Sözlüğü'nün eksik yönlerinin tamamlanması ve bu tür çalışmaların devam ettirilmesi gerekir. Bu çalışmada söz varlığı açısından önemli bir kaynak olan Derleme Sözlüğü'ndeki Amasya bölgesine ait kelimelerin Amasya ilçeleri arasındaki dağılımı ve benzerlik-farklılıkları araştırılmıştır. Derleme Sözlüğü'nden derlenen kelimeler arasında yapılan gruplandırma sonucunda bazı bölgelerin birbirine çok benzediği, bazı bölgelerin ise birbirinden farklı olduğu belirlenmiştir. Ağız özellikleri ve kelimelerin kullanımı açısından birbirine en yakın ve en uzak ilçeler belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Amasya ağzı, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü (Derleme Sözlüğü), ölçünlü Türkiye Türkçesi, ağız sözleri. Abstract The dialects continue to exist beside the Turkish language of the Turkish language. At the same time with the influence of the world of information, the dialects gradually disappear with the decrease of the rural areas. Many words that are not included in the standard are still in their dialects. It is important to note these words. In the first years of the Republic, Turkish Language Institution compiled the words used in the Anatolian dialects of the unknown Turkish words which were not recorded in the records of the public for this purpose and the "Compilation Dictionary" was created by writing the meaning and the used regions at the beginning of each item. This dictionary is a work of twelve

DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDEKİ TEK VERİLER ÜZERİNE

Türkiye Türkçesinin en hacimli ve en önemli ağız sözlüğü olan Derleme Sözlüğü’ndeki maddelerin yarısından fazlası tek veridir. Eserde tek yerden kayıt altına alınmış kelime sayısının bu kadar fazla olması düşündürücü bir durumdur. Derleme Sözlüğü’nde tek verilerin sayısının beklenenin çok üstünde olmasının birçok sebebi vardır. Eserin altı yüz binden fazla fişe dayanan geniş hacmi dolayısıyla verileri karşılaştırma ve işlemenin zorluğunun üzerine uzman sayısının çok az olması da eklenince düzenleme esnasında hatalar kaçınılmaz olmuş, bu hataların bir kısmı yüzünden de tek verilerin sayısında büyük bir artış meydana gelmiştir. Aslında tek veri olmayan binlerce kelime dikkatsizlik vb. hatalar sebebiyle sözlükte tek veri gibi görünmektedir. Dil çalışmalarında tek veriler güvenilmez kabul edilir, bu sebeple Derleme Sözlüğü’ndeki bu tür kelimeler üzerine etraflı bir çalışmanın yapılması gerekmektedir. Derleme Sözlüğü, sözlük bilimi ilkelerine göre incelenip yeniden düzenlenirse tek verilerin sayısında önemli bir düşüş meydana gelecek, bu sayede eserden faydalanmak ve Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı hakkında sağlıklı hükümler çıkarmak kolaylaşacaktır.

BURSA DAĞ YÖRESİNDEN (KELES VE ORHANELİ İLÇELERİNDEN) DERLEME SÖZLÜĞÜ'NE KATKILAR

In many geographical regions of Anatolia, features of dialect and vocabulary of these dialects are about to disappear. To overcome this, scientists have done a lot of studies on oral knowledge. The Dictionary of Compilation prepared by the Turkish Language Society is one of these studies. The dictionary contains the vocabulary of almost all the cities of Anatolia. Although there is such a great work, there are naturally certain deficiencies. This study was conducted in order to contribute to the Compilation Glossary of some words used in Bursa Mountain District. In the study, some works were scanned and words which are not in the Compilation Glossary were identified. In addition to this, the words spoken in this district for about a year have been recorded and those who are not in the Compilation Glossary have been brought to light. Moreover, the study includes the words used in the Compilation Glossary, which have different meanings in this district or are in the Compilation Glossary and used differently in terms of sound and structure.

VELİMEŞE AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜNE KATKILAR

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2013

Ağız araştırmaları Türkoloji çalışmaları arasında önemli bir yere sahiptir. Ortak dilin yanında varlığını sürdüren ağızların, hem dilin bugünkü durumunu anlamak bakımından hem de tarihî Türk lehçelerinden izler taşımaları bakımından belgelenmeleri gerekmektedir. 19. yüzyılın ortalarında başlayan ağız çalışmalarıyla Türkiye'nin pek çok bölgesindeki söz varlığı tespit edilmiş ve bunlar Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü adıyla kitap hâlinde yayımlanmıştır. Derleme Sözlüğü hâlen dil çalışmaları içindeki önemini muhafaza etmektedir. Buna rağmen henüz der-leme yapılmamış pek çok yörenin bulunduğu, Derleme Sözlüğü'nün eksik kalan yönlerinin tamamlanmaya muhtaç olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Bu çalışmada Tekirdağ İli, Çorlu İlçesi'ne bağlı Velimeşe Kasabası ağzında tespit edilen ve Derleme Sözlüğü'nde bulunmayan sözcükler incelenerek Derleme Sözlüğü'ne katkıda bulunulmak istenmiştir.

DİL DEVRİMİ'NİN MELEZ SÖZCÜKLERİ VE "BAĞNAZ" ÜZERİNE

DİL DEVRİMİ’NİN MELEZ SÖZCÜKLERİ VE “BAĞNAZ” ÜZERİNE, 2019

Türk Dil Kurumunun 12 Temmuz 1932'deki kuruluşu ile başlayan Dil Devrimi sürecinde, Arapça ve Farsça sözcüklere Türkçe karşılıklar bulma amacıyla Halk Ağzından Söz Derleme çalışmalarına başlanmış; çalışma sonunda ortaya çıkan çok sayıda kelimeden bir kısmı, Arapça veya Farsça sözcüklere karşılık olarak önerilmiştir. Türkçenin modern ve tarihî dönem sözlüklerinden de aynı amaçla yararlanılmıştır. Tarihî ve modern lehçelerden kimi zaman sözcük bütünüyle alınmış kimi zaman da tarihi Türkçeye ait kelime köklerine bu lehçelerdeki ekler getirilerek yeni sözcükler türetilmiştir. Bu konuyla ilgili çok geniş bir literatür bulunmaktadır.