Zeynep Altuntaş - Academia.edu (original) (raw)
Papers by Zeynep Altuntaş
Anadolu ve balkan araştırmaları dergisi, Oct 24, 2022
The Tanzimat period of the Ottoman Empire is known as a period in which reforms were made in all ... more The Tanzimat period of the Ottoman Empire is known as a period in which reforms were made in all social and political fields. With the entry of this period, namely the 19th century, it is often seen that modern institutions began to be established alongside the classical period institutions. In this study, we discussed the short life story of Ali Fethi Efendi from Ruscuk, who contributed to Istanbul and Istanbul madrasahs and thus to the scientific life by working as a muderris in Istanbul madrasahes during the reign of Sultan Abdulmecid and his rapid progress in the profession of mudarris, which started during the reign of Mahmud II and continued under the rule of Sultan Abdülmecid, and at the same time differed from many muderrises. In addition, we examined the duties and the position of Ali Fethi Efendi who also has books on different subjects in the school and councils. Thus, based on the example of Ali Fethi Efendi, we tried to show that, contrary to some general opinions, some...
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Sep 1, 2012
İlmiye ve ulema çalışmalarının bazı tercihler yapılarak değerlendirilmesi
Osmanlı araştırmaları, Dec 3, 2021
![Research paper thumbnail of The Search For New Order In The Mevleviyet Kadiships [1839-1861]](https://attachments.academia-assets.com/120571637/thumbnails/1.jpg)
](Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar... more Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar zamanın ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak bazı değişikliklere maruz kalmıştır. Kurumlarda yapılan düzenlemeler değişimin ve dönüşümün her alanda yaşandığı 19. yüzyılda artarak devam etmiştir. Modernleşme dönemi olarak tanımlanan bu devirde kazaî, idarî görevlerle birlikte tedris hizmetini de bünyesinde barındıran ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede ilmiye teşkilatı içinde yer alan büyük kadılıklarda yani mevleviyet kadılıklarında da zaman zaman idarî ve yetki bağlamında yeni uygulamalara gidilmiştir. Bazı mahallerin statüleri siyasî karışıklıklar nedeniyle değiştirilmiş, kimi yerler stratejik ve coğrafi konumlarından dolayı bir üst dereceye çıkartılırken kimi yerler alt derecedeki mevleviyet kadılıklarına indirilmiştir. Bu makalede ilmiye teşkilatının hiyerarşik yapısında kazaî ve idarî alanı oluşturan mevleviyetlerdeki ve bu mevleviyetlere dahil olan kadılı...
Anadolu ve balkan araştırmaları dergisi, May 30, 2023
Din ve Hayat, 2024
Eyüp medreselerinin yer aldığı genel çalışmalarda veya müstakil yapılan Eyüp çalışmalarında medre... more Eyüp medreselerinin yer aldığı genel çalışmalarda veya müstakil yapılan Eyüp çalışmalarında medreselerle ilgili henüz çözülememiş bazı problemler olduğu tespit edilmiştir. Özellikle medrese banileri ve medreselerin kuruluş tarihleriyle ilgili net olmayan bilgiler söz konusudur. Bir diğer problem de aynı medresenin farklı isimlerle anılıyor olmasıdır. Bu durum medrese sayısı ve çeşitliliğiyle alakalı bazı karışıklıklara sebep olmaktadır. Mesela bir çalışmada geçen Damad Efendi Medresesi, Şehid Mehmed Paşa/Sokullu Mehmed Paşa ve daha başka isimlerle anılan medreseyle aynı olmasına rağmen farklı bir medrese olarak zikredilmiştir. Bununla birlikte aynı isimle başka şehir veya kasabalarda var olan medreseler de mevcuttur.
İstanbul’un fethinin hemen akabinde yapımı başlayan Eyüp medreselerinin 18. yüzyılın ilk yarısına kadar tamamlandıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmada bahsi geçen medreselerin kurucularına bakıldığında Eyüp’teki ilk medresenin fetihle birlikte padişah (Fatih Sultan Mehmed) tarafından yaptırıldığı görülmektedir. Üç medresenin ise ilmiye mensubu ulema tarafından yaptırıldığı ve bunlardan birinin kadı, ikisinin kazasker olduğu bilinmektedir. Medrese banilerinden yedisi ise devletin önemli idari görevlerinde bulunmuş kişilerdi. Bunların içinde bir sadrazam, bir başdefterdar, üç vezir, bir darüssaade ağası bir de kethüda vardı. Görüldüğü üzere medrese kuran ilmiye mensuplarının sayısı az iken devlet kademelerinde görevleri olanların kurdukları medrese sayısı daha fazla idi. Yedi medrese banisini devletin önemli idari görevlerinde bulunmuş kişiler olarak zikretsek de medreselerden ikisinin aynı zamanda hanım sultanların isimleriyle anıldıklarını tekrar söylemek gerekir. Bu medreselerden biri Sokullu Mehmed Paşa, diğeri de Zal Mahmud Paşa olarak ünlenmişti. Oysa banileri aynı zamanda hanımları İsmihan Sultan ve Şah Sultan görülmekteydi. İlginçtir ki iki paşanın hanımı iki sultan da II. Selim’in kızları idi.
Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2023
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar... more Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar zamanın ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak bazı değişikliklere maruz kalmıştır. Kurumlarda yapılan düzenlemeler değişimin ve dönüşümün her alanda yaşandığı 19. yüzyılda artarak devam etmiştir. Modernleşme dönemi olarak tanımlanan bu devirde kazaî, idarî görevlerle birlikte tedris hizmetini de bünyesinde barındıran ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede ilmiye teşkilatı içinde yer alan büyük kadılıklarda yani mevleviyet kadılıklarında da zaman zaman idarî ve yetki bağlamında yeni uygulamalara gidilmiştir. Bazı mahallerin statüleri siyasî karışıklıklar nedeniyle değiştirilmiş, kimi yerler stratejik ve coğrafi konumlarından dolayı bir üst dereceye çıkartılırken kimi yerler alt derecedeki mevleviyet kadılıklarına indirilmiştir.
Bu makalede ilmiye teşkilatının hiyerarşik yapısında kazaî ve idarî alanı oluşturan mevleviyetlerdeki ve bu mevleviyetlere dahil olan kadılıklardaki düzenlemeler ele alınmıştır. Bu yapılırken idarî, hukukî, tedris gibi birçok sahada değişimin ve dönüşümün had safhada yaşandığı Sultan Abdülmecid dönemi (1839-1861) tercih edilmiştir. Dereceleri, görev alanları ve sınırları her devir için aynı olmayan Osmanlı mevleviyet kadılıklarının genel durumları ortaya konulmuş, yirmi bir yıllık bir süreyi içeren Sultan Abdülmecid döneminin yedi kadılığında farklı sosyal ve siyasi sebeplerle meydana gelen düzenlemeler gün yüzüne çıkartılmıştır. Böylece kadılıkların ne zaman mevleviyete yükseltildiğine veya mevleviyetten çıkartıldığına dair literatürdeki bazı belirsizlik ve eksiklikler ortadan kaldırılmıştır. Tüm bunlar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ve Tarik Defterleri’ndeki belge ve bilgiler esas alınarak yapılmıştır.
Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2023
Kazaskerler, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren ilmiye sınıfının mühim görevlilerinde... more Kazaskerler, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren ilmiye sınıfının mühim görevlilerindendir. Osmanlı’nın erken dönemlerinde birden fazla olduğu anlaşılan kazaskerlerin daha sonra Rumeli ve Anadolu kazaskeri olarak ikiye ayrıldığı görülmektedir. Kazaskerler, rütbe olarak modern dönem ilmiye sınıfının başında bulunan şeyhülislamın bir alt basamağında yer almışlardır. Zamanla itibarında ve buna bağlı olarak yetkilerinde artışlar veya eksilmeler olan kazaskerlerin en bilinen görevi kadılık makamının başında bulunması sebebiyle yargılamadır. Ardından kadıları ve müderrisleri tayin, teftiş ve azil işlemleri gelir.
Bu çalışmada rütbesi Anadolu kazaskerlerinden yüksek ve dolayısıyla şeyhülislamlığa geçişte önceliği daha fazla olan Rumeli kazaskerleri incelendi. Bu yapılırken kazaskerliğin itibarlı bir memuriyet olarak varlığını sürdürdüğü Tanzimat döneminin zirvesi niteliğindeki Sultan Abdülmecid döneminde (1839-1861) kazaskerliğe başlayanlar seçildi. Kısmen prosopografi yöntemi kullanılarak kazaskerlerin aile bağları ve ailelerin mesleki kökenleri yani sosyal kökenleri ortaya konuldu. Ayrıca kazaskerlerin bu göreve tayinleri, görev süreleri ve görev sürelerinin uzatılması gibi konular incelendi. Tüm bunlar klasik ve modern dönem kazaskerleri karşılaştırılarak, farklılıklar ve benzerlikler ortaya konularak yapıldı.
Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2022
Osmanlı Devleti’nin Tanzimat dönemi sosyal ve siyasi her alanda ıslahatların yapıldığı bir dev... more Osmanlı Devleti’nin Tanzimat dönemi sosyal ve siyasi her alanda
ıslahatların yapıldığı bir devir olarak bilinir. 19. yüzyıla girilmesiyle
klasik dönem müesseselerinin yanında modern müesseselerin de
kurulmaya başlandığı sıklıkla görülür. Bu çalışmada Sultan
Abdülmecid döneminde İstanbul medreselerinde müderrislik yaparak
İstanbul’a ve İstanbul medreselerine ve dolayısıyla ilim hayatına
katkıda bulunan Rusçuklu Ali Fethi Efendi’nin kısa hayat hikâyesi, II.
Mahmud döneminde başladığı ve Sultan Abdülmecid döneminde
devam ettiği ve aynı zamanda birçok müderristen farklı seyreden
müderrislikteki hızlı ilerleyişi ele alınmıştır. Ayrıca birbirinden farklı
konularda kitapları da bulunan Ali Fethi Efendi’nin mektep ve
meclislerdeki görevleri ve konumu incelenmiştir. Böylece Ali Fethi
Efendi özelinde mevcut genel bazı kanaatlerin aksine dönemin bir
kısım merkez ulemasının yapılan ıslahatların ve modernleşen
kurumların karşısında ve dışında değil, ıslahatlar neticesinde kurulan
ve kurulmasına karar verilen modern dönem kurumlarında bilfiil yer
aldığı ve bu kurumlara katkılar sağladığı gösterilmeye çalışılmıştır
İSTEM, 2022
Hem saray hem de saray dışında yaşayan Osmanlı kadınlarının yaşam tarzı her daim herkesin merakın... more Hem saray hem de saray dışında yaşayan Osmanlı kadınlarının yaşam tarzı her daim herkesin merakını celbeden bir konu olmuştur, olmaya da devam etmektedir. Bu çalışmada da 19. Yüzyıl (1825-1850) Osmanlı kadınının gündelik yaşam tarzı özellikle kıyafetler üzerinden kısmî olarak ortaya çıkartılmaya çalışıldı. Bu çerçevede beşi Müslüman seksen dokuz kadın terekesi incelendi. Terekeler kadın kıyafetleri özelinde incelenirken kıyafetlerden mütevellid giysilerde kullanılan kumaş türleri de kısmen ele alındı. Toplum içinde aktif şekilde varolan kadınların içerideki (ev) ve dışarıdaki (sokakta) halleri zaman zaman klasik ve modern dönem karşılaştırması yapılarak ortaya konuldu. Kıyafetler özelinde kadının toplum içindeki varoluş şekillerinin, şekilsel biçimlerinin ve dolayısıyla görüntülerinin gün yüzüne çıkartılması amaçlandı. Tespitlerimiz terekelerin daha çok gayrimüslimlere ve dahi yönetici sınıf ve zengin kesim dışındakilere ait olmasından dolayı halk içindeki gayrimüslim kadınlara dair oldu. Tüm bunlar İstanbul Şerʻiye Sicilleri Arşivi’ndeki Mülga Beledî Kassamlığı esas alınarak yapıldı.
Osmanlı Araştırmaları, 2021
Th s art cle concerns She kh Al Efend zade Hodja Muhy dd n's Medreseler n Islah (Madrasah Reform)... more Th s art cle concerns She kh Al Efend zade Hodja Muhy dd n's Medreseler n Islah (Madrasah Reform), wh ch s s gn f cant as the f rst and only tractate wr tten before the Proclamat on of the Second Const tut onal Per od. The tractate, wh ch was publ shed n 1897 n Egypt, s compared w th the other publ shed tractates of the madrasah people/the ulema of the Second Const tut on. These nclude the works of Mehmed Fa k Efend of D yarbek r, V ldan Fa k Efend , Ayd n's deputy Mehmed Ubeydullah Efend , Hal m Sab t Efend of Kazan, and Mehmed evketî Efend. By emphas z ng the s m lar and d fferent proposals and cr t c sms ncluded n the tractates, self-cr t c sm that was done by these wr ters who had madrasah roots or madrasah connect ons n one way or another s shown to be a s gn of the r knowledge on the top c n the process lead ng to Islah-Medâr s N zamnâmes (October 1, 1914). Although none of the aforement oned tractates can be qual f ed as an deal Osmanl Ara t rmalar / The Journal of Ottoman Studies, LVIII (),
Din ve Hayat (TDV İstanbul Müftülüğü Dergisi), 2018
Değişim Yayınları, 2016
Makalede, Sultan Abdülmecid’in önemli şeyhülislamlarından Mehmed Arif Efendi’nin esas itibariyle ... more Makalede, Sultan Abdülmecid’in önemli şeyhülislamlarından Mehmed Arif Efendi’nin esas itibariyle aile kökeni ve yakın çevresi incelenmektedir. Yazıda, aslen Trabzonlu olan Mehmed Arif Efendi’nin kısa biyografisi verilmekte, ardından aile şeceresi, evlilikleri, kendisinin ve ailesinin medfun oldukları yerler anlatılmaktadır. Ayrıca Mehmed Arif Efendi’nin geride bıraktığı muhallefatı/terekesi ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir.
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2016
Dört bölümden oluşan makalenin girişinde ilmiye ve ulemâyla ilgili mevcut literatür tasnif ediler... more Dört bölümden oluşan makalenin girişinde ilmiye ve ulemâyla ilgili mevcut literatür tasnif edilerek genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yazının ilk bölümünde ulemânın modernleşme karşısındaki tutumunu gösteren kitap ve makaleler, ikinci bölümde ulemânın sosyal kökenleri ve konumları yani prosopografik yöntemin kullanıldığı eserler, üçüncü bölümünde ilmiye teşkilatı hakkında yazılan çalışmalar incelenmektedir. Son bölümünde ise özellikle Sultan Abdülmecid dönemine dair -ilmiye ve ulemâ hakkında bilgilerin yer aldığı- kaynaklar kısaca tanıtılmaktadır.
1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, 2014
Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 2011
BSV Bülten, 2008
Kevâkibî ailesi, Osmanlı Devleti’nde üç koldan yayılmışlardır. Bu yerler; Kevâkibîlerin menşei Ha... more Kevâkibî ailesi, Osmanlı Devleti’nde üç koldan yayılmışlardır. Bu yerler; Kevâkibîlerin menşei Halep, devletin merkezi İstanbul ve Malatya’nın önemli yerleşim birimlerinden olan Darende’dir. Halep’te kalarak orada kök salan Kevâkibîlere dair yeterli bilgiye ulaşamasak da Kevâkibîlerin Halep’teki ahfadından günümüzde yaşayan bazı kişilerin olduğunu bilmekteyiz. Birçok alim yetiştiren Darende’de de Kevâkibîzâde olarak tanınmış ilmiye ve farklı mesleklerden değerli kişiler yaşamıştır. Darende’deki Kevâkibîleri yapmış olduğumuz değerlendirmelere almakla birlikte bizim incelediğimiz Kevâkibî ailesine mensubiyetleri konusunda kesin birşey söyleyemiyoruz.
Bu aile, ilmiyedeki varlıklarını daha çok bu üç merkezden biri olan ve çalışmamızın da merkezine yerleşen İstanbul’da hissettirmişlerdir. İlk dönemlerde eğitimlerini yakın çevrelerinden veya medreselerden alan Kevâkibîler, mekteplerin yaygınlaşmasıyla beraber mektep tahsilinde de bulunmuşlar ancak ailenin son üyeleri de dahil medrese usulünde tahsil almayı ihmal etmemişlerdir. Evliliklerini ise genellikle ulemadan kız alıp vermeyle gerçekleştirmiş, açık olarak görülmese de kurdukları bu aile bağlarıyla nüfuzlarını arttırmışlardır. Günümüze intikal eden ilmî eserleri ve vakıf mallarıyla da varlıklarını hâlâ devam ettirmektedirler.
Dergah Dergisi, 2008
Tahsilinin temellerini doğduğu şehre yakın beldelerde, Kazan’da atan, muallimlik görevini bırakar... more Tahsilinin temellerini doğduğu şehre yakın beldelerde, Kazan’da atan, muallimlik görevini bırakarak birçok arkadaşı gibi ikmâl-i tahsil için İstanbul’a giden Halim Sabit, II. Meşrutiyet devrinin mektep ve medrese mezunu önemli simalarından biridir. O, bazı sebeplerle Orta Asya seyahatine çıkmış, dönünce de muallimlik ve müderrislik görevinde bulunmuştur. Müderrislik görevinden sonraki yıllarda ise ticaretle uğraşmış, vaktinin büyük kısmını yurt dışında geçirmiştir. II. Dünya Savaşı başlayınca ticari faaliyetlerine son vererek Türkiye’ye dönmüş, ardından Diyanet İşleri Başkanlığı’ndaki son memuriyetine başlamıştır. Kazan’da başlayan İstanbul’da şekillenen ve çeşitli ülkelere yaptığı seyahatlerle zenginleşen hayatı planladığı bazı projelerini tamamlayamadan 63 yaşındayken Ankara’da hitâma ermiştir.
Halim Sabit, İttihat ve Terakki liderlerinin çeşitli konularda danıştıkları fikir adamlarından biri olmuş, müslümanların sorunlarıyla ilgilenerek çeşitli dernek ve cemiyetlere katılmıştır. Ayrıca genellikle İslam “sosyolojisi”, fıkıh, eğitim, dil, Türkçülükle ilgili konuları ihtiva eden dergiler çıkarmış, risâleler yazmış, ansiklopedi, dergi ve gazetelerde makaleler neşretmiştir.
Velhasıl fikrî hayatta mühim bir yere sahip, vefalı ve menfaatsiz dostluk gibi kıymetli hasletler taşıyan bir şahsiyet. Aşağıda okuyacağınız satırlar bir büyük hocanın, Mükrimin Halil beyin kendi hocasını anlattığı bir metin olması itibariyle değer taşıyor. Elyazısıyla yazılmış 8 sayfalık bu metnin orijinal başlığı “Prof. Dr. Halim Sabit Şibay’ın Prof. Mükrimin Halil bey tarafından anlatılan tercüme-i hali” şeklindedir. Üslubundan yazılan değil anlatılanı kaydeden bir metne benzese de metnin yazı tarzı Mükrimin Halil beyin gördüğümüz diğer yazılarıyla aynıdır. Metni yayına hazırlarken aslına sadık kalmakla beraber bariz yazı hatalarını tashih ettik. Ek bilgileri, hususen kitaplarının tam künyelerini dipnotlarda vermeye çalıştık. Yazıda üzerinde durulmayan ıslâh-ı medâris risâlesi için de ek halinde kısa malumat verdik.
Anadolu ve balkan araştırmaları dergisi, Oct 24, 2022
The Tanzimat period of the Ottoman Empire is known as a period in which reforms were made in all ... more The Tanzimat period of the Ottoman Empire is known as a period in which reforms were made in all social and political fields. With the entry of this period, namely the 19th century, it is often seen that modern institutions began to be established alongside the classical period institutions. In this study, we discussed the short life story of Ali Fethi Efendi from Ruscuk, who contributed to Istanbul and Istanbul madrasahs and thus to the scientific life by working as a muderris in Istanbul madrasahes during the reign of Sultan Abdulmecid and his rapid progress in the profession of mudarris, which started during the reign of Mahmud II and continued under the rule of Sultan Abdülmecid, and at the same time differed from many muderrises. In addition, we examined the duties and the position of Ali Fethi Efendi who also has books on different subjects in the school and councils. Thus, based on the example of Ali Fethi Efendi, we tried to show that, contrary to some general opinions, some...
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Sep 1, 2012
İlmiye ve ulema çalışmalarının bazı tercihler yapılarak değerlendirilmesi
Osmanlı araştırmaları, Dec 3, 2021
Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar... more Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar zamanın ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak bazı değişikliklere maruz kalmıştır. Kurumlarda yapılan düzenlemeler değişimin ve dönüşümün her alanda yaşandığı 19. yüzyılda artarak devam etmiştir. Modernleşme dönemi olarak tanımlanan bu devirde kazaî, idarî görevlerle birlikte tedris hizmetini de bünyesinde barındıran ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede ilmiye teşkilatı içinde yer alan büyük kadılıklarda yani mevleviyet kadılıklarında da zaman zaman idarî ve yetki bağlamında yeni uygulamalara gidilmiştir. Bazı mahallerin statüleri siyasî karışıklıklar nedeniyle değiştirilmiş, kimi yerler stratejik ve coğrafi konumlarından dolayı bir üst dereceye çıkartılırken kimi yerler alt derecedeki mevleviyet kadılıklarına indirilmiştir. Bu makalede ilmiye teşkilatının hiyerarşik yapısında kazaî ve idarî alanı oluşturan mevleviyetlerdeki ve bu mevleviyetlere dahil olan kadılı...
Anadolu ve balkan araştırmaları dergisi, May 30, 2023
Din ve Hayat, 2024
Eyüp medreselerinin yer aldığı genel çalışmalarda veya müstakil yapılan Eyüp çalışmalarında medre... more Eyüp medreselerinin yer aldığı genel çalışmalarda veya müstakil yapılan Eyüp çalışmalarında medreselerle ilgili henüz çözülememiş bazı problemler olduğu tespit edilmiştir. Özellikle medrese banileri ve medreselerin kuruluş tarihleriyle ilgili net olmayan bilgiler söz konusudur. Bir diğer problem de aynı medresenin farklı isimlerle anılıyor olmasıdır. Bu durum medrese sayısı ve çeşitliliğiyle alakalı bazı karışıklıklara sebep olmaktadır. Mesela bir çalışmada geçen Damad Efendi Medresesi, Şehid Mehmed Paşa/Sokullu Mehmed Paşa ve daha başka isimlerle anılan medreseyle aynı olmasına rağmen farklı bir medrese olarak zikredilmiştir. Bununla birlikte aynı isimle başka şehir veya kasabalarda var olan medreseler de mevcuttur.
İstanbul’un fethinin hemen akabinde yapımı başlayan Eyüp medreselerinin 18. yüzyılın ilk yarısına kadar tamamlandıkları anlaşılmaktadır. Bu çalışmada bahsi geçen medreselerin kurucularına bakıldığında Eyüp’teki ilk medresenin fetihle birlikte padişah (Fatih Sultan Mehmed) tarafından yaptırıldığı görülmektedir. Üç medresenin ise ilmiye mensubu ulema tarafından yaptırıldığı ve bunlardan birinin kadı, ikisinin kazasker olduğu bilinmektedir. Medrese banilerinden yedisi ise devletin önemli idari görevlerinde bulunmuş kişilerdi. Bunların içinde bir sadrazam, bir başdefterdar, üç vezir, bir darüssaade ağası bir de kethüda vardı. Görüldüğü üzere medrese kuran ilmiye mensuplarının sayısı az iken devlet kademelerinde görevleri olanların kurdukları medrese sayısı daha fazla idi. Yedi medrese banisini devletin önemli idari görevlerinde bulunmuş kişiler olarak zikretsek de medreselerden ikisinin aynı zamanda hanım sultanların isimleriyle anıldıklarını tekrar söylemek gerekir. Bu medreselerden biri Sokullu Mehmed Paşa, diğeri de Zal Mahmud Paşa olarak ünlenmişti. Oysa banileri aynı zamanda hanımları İsmihan Sultan ve Şah Sultan görülmekteydi. İlginçtir ki iki paşanın hanımı iki sultan da II. Selim’in kızları idi.
Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2023
Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar... more Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren devlet nizamının taşıyıcıları olan müesseseler/kurumlar zamanın ihtiyaçlarıyla bağlantılı olarak bazı değişikliklere maruz kalmıştır. Kurumlarda yapılan düzenlemeler değişimin ve dönüşümün her alanda yaşandığı 19. yüzyılda artarak devam etmiştir. Modernleşme dönemi olarak tanımlanan bu devirde kazaî, idarî görevlerle birlikte tedris hizmetini de bünyesinde barındıran ilmiye teşkilatında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu çerçevede ilmiye teşkilatı içinde yer alan büyük kadılıklarda yani mevleviyet kadılıklarında da zaman zaman idarî ve yetki bağlamında yeni uygulamalara gidilmiştir. Bazı mahallerin statüleri siyasî karışıklıklar nedeniyle değiştirilmiş, kimi yerler stratejik ve coğrafi konumlarından dolayı bir üst dereceye çıkartılırken kimi yerler alt derecedeki mevleviyet kadılıklarına indirilmiştir.
Bu makalede ilmiye teşkilatının hiyerarşik yapısında kazaî ve idarî alanı oluşturan mevleviyetlerdeki ve bu mevleviyetlere dahil olan kadılıklardaki düzenlemeler ele alınmıştır. Bu yapılırken idarî, hukukî, tedris gibi birçok sahada değişimin ve dönüşümün had safhada yaşandığı Sultan Abdülmecid dönemi (1839-1861) tercih edilmiştir. Dereceleri, görev alanları ve sınırları her devir için aynı olmayan Osmanlı mevleviyet kadılıklarının genel durumları ortaya konulmuş, yirmi bir yıllık bir süreyi içeren Sultan Abdülmecid döneminin yedi kadılığında farklı sosyal ve siyasi sebeplerle meydana gelen düzenlemeler gün yüzüne çıkartılmıştır. Böylece kadılıkların ne zaman mevleviyete yükseltildiğine veya mevleviyetten çıkartıldığına dair literatürdeki bazı belirsizlik ve eksiklikler ortadan kaldırılmıştır. Tüm bunlar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ve Tarik Defterleri’ndeki belge ve bilgiler esas alınarak yapılmıştır.
Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2023
Kazaskerler, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren ilmiye sınıfının mühim görevlilerinde... more Kazaskerler, Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren ilmiye sınıfının mühim görevlilerindendir. Osmanlı’nın erken dönemlerinde birden fazla olduğu anlaşılan kazaskerlerin daha sonra Rumeli ve Anadolu kazaskeri olarak ikiye ayrıldığı görülmektedir. Kazaskerler, rütbe olarak modern dönem ilmiye sınıfının başında bulunan şeyhülislamın bir alt basamağında yer almışlardır. Zamanla itibarında ve buna bağlı olarak yetkilerinde artışlar veya eksilmeler olan kazaskerlerin en bilinen görevi kadılık makamının başında bulunması sebebiyle yargılamadır. Ardından kadıları ve müderrisleri tayin, teftiş ve azil işlemleri gelir.
Bu çalışmada rütbesi Anadolu kazaskerlerinden yüksek ve dolayısıyla şeyhülislamlığa geçişte önceliği daha fazla olan Rumeli kazaskerleri incelendi. Bu yapılırken kazaskerliğin itibarlı bir memuriyet olarak varlığını sürdürdüğü Tanzimat döneminin zirvesi niteliğindeki Sultan Abdülmecid döneminde (1839-1861) kazaskerliğe başlayanlar seçildi. Kısmen prosopografi yöntemi kullanılarak kazaskerlerin aile bağları ve ailelerin mesleki kökenleri yani sosyal kökenleri ortaya konuldu. Ayrıca kazaskerlerin bu göreve tayinleri, görev süreleri ve görev sürelerinin uzatılması gibi konular incelendi. Tüm bunlar klasik ve modern dönem kazaskerleri karşılaştırılarak, farklılıklar ve benzerlikler ortaya konularak yapıldı.
Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 2022
Osmanlı Devleti’nin Tanzimat dönemi sosyal ve siyasi her alanda ıslahatların yapıldığı bir dev... more Osmanlı Devleti’nin Tanzimat dönemi sosyal ve siyasi her alanda
ıslahatların yapıldığı bir devir olarak bilinir. 19. yüzyıla girilmesiyle
klasik dönem müesseselerinin yanında modern müesseselerin de
kurulmaya başlandığı sıklıkla görülür. Bu çalışmada Sultan
Abdülmecid döneminde İstanbul medreselerinde müderrislik yaparak
İstanbul’a ve İstanbul medreselerine ve dolayısıyla ilim hayatına
katkıda bulunan Rusçuklu Ali Fethi Efendi’nin kısa hayat hikâyesi, II.
Mahmud döneminde başladığı ve Sultan Abdülmecid döneminde
devam ettiği ve aynı zamanda birçok müderristen farklı seyreden
müderrislikteki hızlı ilerleyişi ele alınmıştır. Ayrıca birbirinden farklı
konularda kitapları da bulunan Ali Fethi Efendi’nin mektep ve
meclislerdeki görevleri ve konumu incelenmiştir. Böylece Ali Fethi
Efendi özelinde mevcut genel bazı kanaatlerin aksine dönemin bir
kısım merkez ulemasının yapılan ıslahatların ve modernleşen
kurumların karşısında ve dışında değil, ıslahatlar neticesinde kurulan
ve kurulmasına karar verilen modern dönem kurumlarında bilfiil yer
aldığı ve bu kurumlara katkılar sağladığı gösterilmeye çalışılmıştır
İSTEM, 2022
Hem saray hem de saray dışında yaşayan Osmanlı kadınlarının yaşam tarzı her daim herkesin merakın... more Hem saray hem de saray dışında yaşayan Osmanlı kadınlarının yaşam tarzı her daim herkesin merakını celbeden bir konu olmuştur, olmaya da devam etmektedir. Bu çalışmada da 19. Yüzyıl (1825-1850) Osmanlı kadınının gündelik yaşam tarzı özellikle kıyafetler üzerinden kısmî olarak ortaya çıkartılmaya çalışıldı. Bu çerçevede beşi Müslüman seksen dokuz kadın terekesi incelendi. Terekeler kadın kıyafetleri özelinde incelenirken kıyafetlerden mütevellid giysilerde kullanılan kumaş türleri de kısmen ele alındı. Toplum içinde aktif şekilde varolan kadınların içerideki (ev) ve dışarıdaki (sokakta) halleri zaman zaman klasik ve modern dönem karşılaştırması yapılarak ortaya konuldu. Kıyafetler özelinde kadının toplum içindeki varoluş şekillerinin, şekilsel biçimlerinin ve dolayısıyla görüntülerinin gün yüzüne çıkartılması amaçlandı. Tespitlerimiz terekelerin daha çok gayrimüslimlere ve dahi yönetici sınıf ve zengin kesim dışındakilere ait olmasından dolayı halk içindeki gayrimüslim kadınlara dair oldu. Tüm bunlar İstanbul Şerʻiye Sicilleri Arşivi’ndeki Mülga Beledî Kassamlığı esas alınarak yapıldı.
Osmanlı Araştırmaları, 2021
Th s art cle concerns She kh Al Efend zade Hodja Muhy dd n's Medreseler n Islah (Madrasah Reform)... more Th s art cle concerns She kh Al Efend zade Hodja Muhy dd n's Medreseler n Islah (Madrasah Reform), wh ch s s gn f cant as the f rst and only tractate wr tten before the Proclamat on of the Second Const tut onal Per od. The tractate, wh ch was publ shed n 1897 n Egypt, s compared w th the other publ shed tractates of the madrasah people/the ulema of the Second Const tut on. These nclude the works of Mehmed Fa k Efend of D yarbek r, V ldan Fa k Efend , Ayd n's deputy Mehmed Ubeydullah Efend , Hal m Sab t Efend of Kazan, and Mehmed evketî Efend. By emphas z ng the s m lar and d fferent proposals and cr t c sms ncluded n the tractates, self-cr t c sm that was done by these wr ters who had madrasah roots or madrasah connect ons n one way or another s shown to be a s gn of the r knowledge on the top c n the process lead ng to Islah-Medâr s N zamnâmes (October 1, 1914). Although none of the aforement oned tractates can be qual f ed as an deal Osmanl Ara t rmalar / The Journal of Ottoman Studies, LVIII (),
Din ve Hayat (TDV İstanbul Müftülüğü Dergisi), 2018
Değişim Yayınları, 2016
Makalede, Sultan Abdülmecid’in önemli şeyhülislamlarından Mehmed Arif Efendi’nin esas itibariyle ... more Makalede, Sultan Abdülmecid’in önemli şeyhülislamlarından Mehmed Arif Efendi’nin esas itibariyle aile kökeni ve yakın çevresi incelenmektedir. Yazıda, aslen Trabzonlu olan Mehmed Arif Efendi’nin kısa biyografisi verilmekte, ardından aile şeceresi, evlilikleri, kendisinin ve ailesinin medfun oldukları yerler anlatılmaktadır. Ayrıca Mehmed Arif Efendi’nin geride bıraktığı muhallefatı/terekesi ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir.
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2016
Dört bölümden oluşan makalenin girişinde ilmiye ve ulemâyla ilgili mevcut literatür tasnif ediler... more Dört bölümden oluşan makalenin girişinde ilmiye ve ulemâyla ilgili mevcut literatür tasnif edilerek genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yazının ilk bölümünde ulemânın modernleşme karşısındaki tutumunu gösteren kitap ve makaleler, ikinci bölümde ulemânın sosyal kökenleri ve konumları yani prosopografik yöntemin kullanıldığı eserler, üçüncü bölümünde ilmiye teşkilatı hakkında yazılan çalışmalar incelenmektedir. Son bölümünde ise özellikle Sultan Abdülmecid dönemine dair -ilmiye ve ulemâ hakkında bilgilerin yer aldığı- kaynaklar kısaca tanıtılmaktadır.
1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi, 2014
Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 2011
BSV Bülten, 2008
Kevâkibî ailesi, Osmanlı Devleti’nde üç koldan yayılmışlardır. Bu yerler; Kevâkibîlerin menşei Ha... more Kevâkibî ailesi, Osmanlı Devleti’nde üç koldan yayılmışlardır. Bu yerler; Kevâkibîlerin menşei Halep, devletin merkezi İstanbul ve Malatya’nın önemli yerleşim birimlerinden olan Darende’dir. Halep’te kalarak orada kök salan Kevâkibîlere dair yeterli bilgiye ulaşamasak da Kevâkibîlerin Halep’teki ahfadından günümüzde yaşayan bazı kişilerin olduğunu bilmekteyiz. Birçok alim yetiştiren Darende’de de Kevâkibîzâde olarak tanınmış ilmiye ve farklı mesleklerden değerli kişiler yaşamıştır. Darende’deki Kevâkibîleri yapmış olduğumuz değerlendirmelere almakla birlikte bizim incelediğimiz Kevâkibî ailesine mensubiyetleri konusunda kesin birşey söyleyemiyoruz.
Bu aile, ilmiyedeki varlıklarını daha çok bu üç merkezden biri olan ve çalışmamızın da merkezine yerleşen İstanbul’da hissettirmişlerdir. İlk dönemlerde eğitimlerini yakın çevrelerinden veya medreselerden alan Kevâkibîler, mekteplerin yaygınlaşmasıyla beraber mektep tahsilinde de bulunmuşlar ancak ailenin son üyeleri de dahil medrese usulünde tahsil almayı ihmal etmemişlerdir. Evliliklerini ise genellikle ulemadan kız alıp vermeyle gerçekleştirmiş, açık olarak görülmese de kurdukları bu aile bağlarıyla nüfuzlarını arttırmışlardır. Günümüze intikal eden ilmî eserleri ve vakıf mallarıyla da varlıklarını hâlâ devam ettirmektedirler.
Dergah Dergisi, 2008
Tahsilinin temellerini doğduğu şehre yakın beldelerde, Kazan’da atan, muallimlik görevini bırakar... more Tahsilinin temellerini doğduğu şehre yakın beldelerde, Kazan’da atan, muallimlik görevini bırakarak birçok arkadaşı gibi ikmâl-i tahsil için İstanbul’a giden Halim Sabit, II. Meşrutiyet devrinin mektep ve medrese mezunu önemli simalarından biridir. O, bazı sebeplerle Orta Asya seyahatine çıkmış, dönünce de muallimlik ve müderrislik görevinde bulunmuştur. Müderrislik görevinden sonraki yıllarda ise ticaretle uğraşmış, vaktinin büyük kısmını yurt dışında geçirmiştir. II. Dünya Savaşı başlayınca ticari faaliyetlerine son vererek Türkiye’ye dönmüş, ardından Diyanet İşleri Başkanlığı’ndaki son memuriyetine başlamıştır. Kazan’da başlayan İstanbul’da şekillenen ve çeşitli ülkelere yaptığı seyahatlerle zenginleşen hayatı planladığı bazı projelerini tamamlayamadan 63 yaşındayken Ankara’da hitâma ermiştir.
Halim Sabit, İttihat ve Terakki liderlerinin çeşitli konularda danıştıkları fikir adamlarından biri olmuş, müslümanların sorunlarıyla ilgilenerek çeşitli dernek ve cemiyetlere katılmıştır. Ayrıca genellikle İslam “sosyolojisi”, fıkıh, eğitim, dil, Türkçülükle ilgili konuları ihtiva eden dergiler çıkarmış, risâleler yazmış, ansiklopedi, dergi ve gazetelerde makaleler neşretmiştir.
Velhasıl fikrî hayatta mühim bir yere sahip, vefalı ve menfaatsiz dostluk gibi kıymetli hasletler taşıyan bir şahsiyet. Aşağıda okuyacağınız satırlar bir büyük hocanın, Mükrimin Halil beyin kendi hocasını anlattığı bir metin olması itibariyle değer taşıyor. Elyazısıyla yazılmış 8 sayfalık bu metnin orijinal başlığı “Prof. Dr. Halim Sabit Şibay’ın Prof. Mükrimin Halil bey tarafından anlatılan tercüme-i hali” şeklindedir. Üslubundan yazılan değil anlatılanı kaydeden bir metne benzese de metnin yazı tarzı Mükrimin Halil beyin gördüğümüz diğer yazılarıyla aynıdır. Metni yayına hazırlarken aslına sadık kalmakla beraber bariz yazı hatalarını tashih ettik. Ek bilgileri, hususen kitaplarının tam künyelerini dipnotlarda vermeye çalıştık. Yazıda üzerinde durulmayan ıslâh-ı medâris risâlesi için de ek halinde kısa malumat verdik.
Toplum, Din ve Kadın, 2022
Sosyal tarih, insanı ilgilendiren birçok konuyu içine aldığından çok geniş bir alanı kapsar. Şerʻ... more Sosyal tarih, insanı ilgilendiren birçok konuyu içine aldığından çok geniş bir alanı kapsar. Şerʻiye Sicilleri içindeki tereke/metrukât/muhallefât kayıtları da çok geniş bir alanı kapsayan sosyal tarihin aydınlatılmasında önemli bir yere sahip olan insanların menşeine, aile yapısına, gündelik yaşamda kullandığı eşyalara ve dahi diğer insanlarla olan ilişkilerine kadar her türlü bilgiyi ihtiva etmektedir.
Bu çalışmada Osmanlı toplumunda daima merak konusu olan kadınların sosyal hayattaki varlığı incelendi. Ana kaynak olarak Şerʻiye Sicilleri içindeki Mülgâ Beledî Kassâmlığı’na ait tereke defterleri kullanıldı. H. 1240-1267 (1824-1850) yıllarına ait bu defterlerde gayrimüslimlerin yoğun olarak sakin olduğu mahaller olmasından dolayı sadece beşi müslüman seksen dördü gayrimüslim olmak üzere toplam seksen dokuz kadın terekesi tespit edildi. Gözden geçirilen bu terekelerden elde edilen bilgiler ışığında Osmanlı kadınının oturdukları semtler/mahalleler, medeni durumları, sahip oldukları çocukları, meşguliyetleri, alacakları, borçları, nakit mevcudu, gelirleri incelenerek onların sosyal hayatı ve bu sosyal hayattaki hareketliliği ortaya çıkartılmaya çalışıldı. Böylece tarihin ana kaynaklarında ve kitaplarında görünürlülüğü kısıtlı olan Osmanlı kadınının özellikle de gayrimüslim Osmanlı kadınının tanınırlığının sağlanması hedeflendi.
Teoriden Pratiğe Osmanlı’da Bilim Tarihi, 2022
Bu çalışmada, sosyal ve siyasî açıdan önemli bir yere haiz olan coğrafya ilmine Sultan Abdülmecid... more Bu çalışmada, sosyal ve siyasî açıdan önemli bir yere haiz olan coğrafya ilmine Sultan Abdülmecid dönemi özelinde genel olarak bakılacak, bu dönemin coğrafya eğitimi ve coğrafya kitapları üzerinde özellikle durulacaktır.
Bu bağlamda Sultan Abdülmecid dönemi eğitiminde coğrafyanın konumu, ilk olarak coğrafya derslerinin verildiği mektepler ve coğrafya hocaları bazında ele alınacak, başta haritalar olmak üzere coğrafya derslerinde ihtiyaç hissedilen alet edevatın özellikle Avrupa'dan satın alınmasına dikkat çekilecek, dolayısıyla coğrafya dersinin nasıl işlendiği ortaya konulacaktır.
Ayrıca coğrafyaya verilen değeri göstermesi açısından coğrafyayla ilgili basılan risaleler ve Mesâliküˈl-Ebsar gibi kitaplar ele alınacaktır. Bunun yanında daha önce yazılmış coğrafya kitaplarından istinsah edilen nüshalar ile tercüme edilen risaleler belirlenecektir. Coğrafyayla ilgili risaleleri tercüme edenlere tevdi edilen nişan ve atiyyeler de coğrafyaya gösterilen değer kapsamında incelenecektir.
XIX. yüzyılda telif faaliyetinin tamamen durduğu, coğrafya eserlerinin çoğunlukla tercüme edilip bütün yayınlara Batı kaynaklarının hakim olduğu ve ders kitaplarına dönüştüğü söylenir. Tebliğde, sosyal ve siyasî anlamda karışıklıkların ve hayli değişimin yaşandığı IX. yüzyılda daha çok askerî amaçlarla olsa da coğrafyaya gösterilen ilgi ve coğrafya ilminin seviyesi gözler önüne serilecektir.
İmparatorluğun Son Asrında Osmanlılar, 2021
Ulemânın sultanla veya sultanın ulemâyla irtibatı, genel itibariyle merakları celbeden önemli kon... more Ulemânın sultanla veya sultanın ulemâyla irtibatı, genel itibariyle merakları celbeden önemli konulardan biridir. Mevcut literatür/çalışmalar ise bu ilgi ve merakı giderecek ne sayıda, ne de evsâftadır.
Makalede, ulemâyla ilişkisi henüz gün yüzüne çıkarılmamış/çıkarılamamış birçok padişahtan biri olan Sultan Abdülmecid’in zaman zaman ulemâyla kurduğu yakın temas/irtibat giriş mahiyetinde ele alınmıştır. Bu bağlamda ilk etapta ve daha çok, Sultan’ın çocukken/şehzadeyken eğitim amaçlı olarak tanıştığı özel hocaları ile şehzadelikten çıkıp padişah olduğunda hususi olarak kendilerine tahsis edilen imamları incelenmiştir. Bununla birlikte Sultan’ın yakın ilişkide olduğu tahmin edilen Huzur dersi muhatablarına ve mukarrirlerine, merasim, kutlama ve ziyaret gibi durumlarda yüz yüze geldiği/gelebileceği ulemâya dikkat çekilmiştir. Ayrıca padişah hocası ve imamı olmanın veya farklı kanallardan Sultan Abdülmecid'in yakınında bulunmanın ilmiye hiyerarşisindeki ilerlemeyi/yükselmeyi nasıl etkilediğine bakılmıştır.
Tekirdağ Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği Yayını (TTBBD), 2021
Mahya Yayıncılık, 2019
Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz.
TBMM Milli Saraylar, 2018
Bu kitap 2-4 Kasım 2017 tarihlerinde Oolmabahçe Sarayı'nda düzenlenen •sultan V. Mehmed Reşad ve ... more Bu kitap 2-4 Kasım 2017 tarihlerinde Oolmabahçe Sarayı'nda düzenlenen •sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi Uluslararası Sempozyumu'nda sunulan metinler esa. s alınarak hazırlanmıştır. Metinlerden yazarları sorumludur.