Andrzej Stasiak | The University of Lodz (original) (raw)

Papers by Andrzej Stasiak

Geographia Polonica, Nov 12, 2023

This article explores the relationship between amber and heritage tourism, utilizing Poland as an... more This article explores the relationship between amber and heritage tourism, utilizing Poland as an illustrative context. Amber, a form of fossilized resin, holds significant importance across a multitude of fields, such as science, culture, and economy, having been used as a material by artists, craftsmen, and jewelers for centuries. Today, amber draws visitors to locations where it is found and to institutions that display amber collections, such as museums and galleries. Furthermore, it is an essential component of various events, including exhibitions, fairs, and amber fishing competitions. Amber also forms the foundation of many tourist routes, such as the renowned Amber Route. Owing to its deep ties with cultural heritage, amber is considered a central attraction within amber-based heritage tourism. This paper examines the current contribution of amber to the development of heritage tourism. The authors conducted a literature analysis, online source queries, evaluations of institutions (e.g., museums), and personal observations to address the topic. The article is divided into eight sections, each highlighting different aspects of the investigated subject, ultimately suggesting an adaptation of Timothy and Boyd's (2003) model to illustrate the development of amber-based heritage tourism.

Geographia Polonica, Nov 12, 2023

The article aims to identify memorable gastronomic experiences reported online and verify their r... more The article aims to identify memorable gastronomic experiences reported online and verify their relationships with the type of cuisine served and restaurant location. This study used text mining, LDA, Pearson's chi-squared test and sentiment analysis. All 48,378 English reviews posted by TripAdvisor users concerning 155 restaurants in Krakow were scraped. Eight features that characterise MGEs were identified (service/staff, atmosphere, cuisine/food (taste), drinks, local specialities, location/setting, price & value and table booking). There are statistically significant differences in the frequency of the topic experiences depending on the location of restaurants in the city.

Транскордонне співробітництво як фактор активізації євроінтеграційних процесів, Матеріали XVII Мі... more Транскордонне співробітництво як фактор активізації євроінтеграційних процесів, Матеріали XVII Міжнародної науково-практичної конференції, Чернівці 6-7 травня 2008 poкy

Games and Culture

Escape room is a type of game in which players have to solve several puzzles to leave the room in... more Escape room is a type of game in which players have to solve several puzzles to leave the room in a limited time. It is a relatively new form of recreation but thanks to the global diffusion of innovations, the game has reached all continents over the decade, gaining unprecedented popularity, especially in large cities. The article aims to identify and characterize the attributes of memorable game experiences (MGEs) of escape room customers in Budapest, Hungary (the eldest in Europe, well-established market for this entertainment). The paper attempts to define the components of MGEs innovatively, using text-mining analysis of big data. This study used mixed methods: quantitative and qualitative. The research material consisted of 6203 opinions on experiences in 29 escape rooms in Budapest posted on TripAdvisor. The main components of positive experiences of users of escape rooms are puzzles as well as the arrangement and decoration. Other key components of the experience include sta...

Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 2016

Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa Wprowadzenie Coraz szybciej zmieniający się świat, postępując... more Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa Wprowadzenie Coraz szybciej zmieniający się świat, postępujące procesy integracji i globalizacji, przenikanie się kultur, błyskawiczna dyfuzja innowacji, rozwój turystyki masowej i tzw. przemysłu czasu wolnego-to tylko niektóre z wielu zjawisk skłaniających do zadumy nad miejscem krajoznawstwa we współczesnym społeczeństwie. Okazja do refleksji jest przy tym niezwykła-110. rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W ramach dyskusji na ten temat można postawić wiele pytań, na które nie ma gotowych i prostych odpowiedzi, a ich poszukiwanie z pewnością przekracza ramy niniejszego opracowania. Spróbujmy jednak wymienić najważniejsze pytania, podkreślając przy tym główne dylematy, przed którymi stoi polskie krajoznawstwo w drugiej dekadzie XXI w. Za takie należy uznać m.in.: 1. Co w XXI w. oznacza pojęcie "krajoznawstwo"? Czy nadal można mówić o jego trzech warstwach znaczeniowych: funkcjonalnej, instytucjonalnej i kulturowo-społecznej? Czy w realiach globalnej gospodarki rynkowej i dążenia do komercjalizacji niemal wszystkiego ma rację bytu tego typu ruch społeczny? Czy w dobie indywidualizacji zachowań, niechęci do zrzeszania się, liberalizacji zasad i szerokiego poparcia dla wszelkich deregulacji jest jeszcze miejsce (zapotrzebowanie) na grupowe formy aktywności turystyczno-krajoznawczej? A może krajoznawstwo po prostu zmierza w stronę nieinstytucjonalnych form? 2. Jaką rolę powinno odgrywać krajoznawstwo w "erze Facebooka"-świecie globalnych mediów i nowoczesnych technologii? Czy wobec coraz łatwiejszego dostępu do nieograniczonych zasobów informacji o świe-brought to you by CORE View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk

Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2015

Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowany... more Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowanych kulinariami. Zdrowa żywność, "nowe smaki", słynne restauracje czy kulinarne regiony coraz częściej stają się ważnym celem turystycznych wojaży. Dobra kuchnia niczym magnes przyciąga nie tylko prawdziwych smakoszy, ale i turystów poszukujących nowych, oryginalnych wakacyjnych doświadczeń (STASIAK 2013). Dynamiczny rozwój turystyki kulinarnej znajduje odzwierciedlenie zarówno w doniesieniach polskich mass mediów (prasa, telewizja, Internet), jak i coraz liczniejszych opracowaniach naukowych (por. np.

Turystyka jako zjawisko społeczne o długiej historii podlegała i nadal podlega licznym podziałom ... more Turystyka jako zjawisko społeczne o długiej historii podlegała i nadal podlega licznym podziałom i klasyfikacjom. Niektóre z nich mają charakter podstawowy i są powszechnie akceptowane, inne zaś wzbudzają kontrowersje i żywe, niekończące się dyskusje. Niekiedy podnoszą się głosy, że tych podziałów jest już zbyt dużo i są zbyt szczegółowe, przez co stają się mało przydatne w objaśnianiu rzeczywistości. Chaos pojęciowy wynika też z braku stosowania jednolitych kryteriów podziału i zestawiania (łączenia) form turystyki wydzielonych na podstawie różnych cech. Wszystko to prowadzi do tworzenia podziałów, w których występują kategorie (typy) nieostre i nierozłączne. Wszelkie podziały i klasyfikacje turystyczne powinny być poprzedzone zdefiniowaniem pojęcia i delimitacją jego występowania. Postępowanie analityczne powinno więc składać się z trzech głównych etapów, do których należą: definicja " delimitacja " klasyfikacja. Ważne jest, aby zachować zaproponowaną kolejność, bowiem tylko w takim przypadku można uniknąć pewnej przypadkowości czy intuicyjności dokonywanych podziałów (Włodarczyk 2014). Należy przy tym pamiętać, że każda klasyfikacja powinna być: wyczerpująca (obejmować wszystkie elementy zbioru), jednoznaczna (umożliwiać przyporządkowanie wszystkich elementów zbioru do wyróżnionych grup/ kategorii/klas) i rozłączna (ten sam element nie może być przyporządkowany do więcej niż jednego podzbioru). Celem opracowania jest próba uporządkowania pojęć dotyczących różnych form turystyki związanych z aktywnością fizyczną. W ostatnim czasie w literaturze przedmiotu bardzo często pojawiają się takie określenia, jak: turystyka aktywna, specjalistyczna, kwalifikowana, przygodowa, ekstremalna,

Turystyka polska w latach 1989-2009, Warsztaty z Geografii Turyzmu, tom 1, 2011

Publikacja: • porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi, • przybliża klas... more Publikacja: • porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi, • przybliża klasyfikacje szlaków wg różnych kryteriów, • jest bogatym źródłem wiedzy na temat szlaków turystycznych oraz inspiracją do podejmowania nowych inicjatyw, • wskazuje zasady tworzenia (projektowania, wytyczania, znakowania) oraz zarządzania szlakami turystycznymi, • pokazuje szlaki jako element turystyki dostępnej (m.in. dla rodzin z dziećmi, osób starszych oraz z różnego rodzaju niepełnosprawnościami), • ukazuje nowe trendy w rozwoju i funkcjonowaniu szlaków turystycznych (nowe technologie, działania promocyjne, uproduktowienie itp.), • weryfikuje stawiane tezy i koncepcje pokazując liczne studia przypadków.

Turyzm/Tourism, 2001

The main objective of the article is to discuss issues concerning the ‘tourist product’ and its h... more The main objective of the article is to discuss issues concerning the ‘tourist product’ and its historical evolution and the authors attempt to shed new light on the development of tourist flows and tourist services. The discussion is based on the four specific categories of tourist product (ancient, university, industrial and global with special attention paid to the non-historical character of tourist flows motivated by religion and health. In the summary development trends in tourism are pointed to, in particular the benefits and hazards for tourist areas.

Religions, 2020

The organization of numerous religious mass events of international, or even global, reach is a p... more The organization of numerous religious mass events of international, or even global, reach is a phenomenon of the early 21st century. It is sometimes termed “eventization of faith”. This article presents a multifaceted analysis of the initial stage of the World Youth Day in 2016, which took place in the Archdiocese of Łódź (Poland). While multiple scholarly publications have been written about World Youth Day (WYD) itself, its first part of preparatory nature, the so-called “Days in Dioceses”, has not been studied yet. The authors of this paper used a wide array of research methods, such as participant observation, questionnaire (official statistics concerning 10,000 pilgrims), pilot survey (258 respondents), and analysis of media reports (over 100 films and 30 articles). The analysis of the organizational method of such a major religious event leads to a conclusion that it is a complex logistic undertaking, which requires professional preparation and implementation by a team of spe...

Quaestiones Geographicae, 2019

Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of i... more Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of its agricultural function that has been shaped for centuries. Food and agricultural products originating in this region are seen as healthy, ecological and tradition-based. These resources have been noticed and used by the local government for building the regional brand and for promoting it. The main aim of this paper was to present the level of Polish people’s familiarity with lubelskie culinary heritage. Research findings obtained by means of the preliminary study and the diagnostic poll prove initiatives that have been undertaken to be effective. Inhabitants of other voivodeships do recognise lubelskie voivodeship and its culinary tradition, furthermore, a great majority know regional products from lubelskie. A development of tourism based on such a heritage is therefore an opportunity to make lubelskie voivodeship’s tourist offer more attractive. The offer may also become an importan...

Geographia Polonica, Nov 12, 2023

Games and Culture

Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 2016

Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2015

Turystyka polska w latach 1989-2009, Warsztaty z Geografii Turyzmu, tom 1, 2011

Turyzm/Tourism, 2001

Religions, 2020

Quaestiones Geographicae, 2019

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2017

Usługi gastronomiczne są ważną częścią sektora usług. Autorzy przedstawili m.in. krótką historię ... more Usługi gastronomiczne są ważną częścią sektora usług. Autorzy przedstawili m.in. krótką historię gastronomii, istotę gastronomii i usługi gastronomicznej, pojęcia stosowane w gastronomii, podstawowe wyposażenie placówki gastronomicznej, produkt gastronomiczny i jego atrakcyjność turystyczną, rolę promocji informacji w gastronomii oraz trendy w rozwoju współczesnej gastronomii.

Książka jest przeznaczona głównie dla studentów kierunków turystycznych, hotelarskich, technicznych (technologia żywności) i rolniczych (technologia żywności, żywienie człowieka, agroturystyka), uczniów szkół policealnych i uczestników szkoleń o profilu gastronomicznym, turystycznym i hotelarskim. Książka z pewnością zainteresuje również właścicieli i zarządzających placówkami gastronomicznymi.

Szlaki turystyczne. Od pomysłu do realizacji, edited by Andrzej Stasiak, Jolanta Śledzińska, Bogdan Włodarczyk, 2014

Publikacja: • porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi, • przybliża k... more Publikacja:
• porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi,
• przybliża klasyfikacje szlaków wg różnych kryteriów,
• jest bogatym źródłem wiedzy na temat szlaków turystycznych oraz inspiracją do podejmowania nowych inicjatyw,
• wskazuje zasady tworzenia (projektowania, wytyczania, znakowania) oraz zarządzania szlakami turystycznymi,
• pokazuje szlaki jako element turystyki dostępnej (m.in. dla rodzin z dziećmi, osób starszych oraz z różnego rodzaju niepełnosprawnościami),
• ukazuje nowe trendy w rozwoju i funkcjonowaniu szlaków turystycznych (nowe technologie, działania promocyjne, uproduktowienie itp.),
• weryfikuje stawiane tezy i koncepcje pokazując liczne studia przypadków.

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2010

Turystyka stała się współcześnie niezwykle istotną dziedziną gospodarki. Dochody osiągane z tej d... more Turystyka stała się współcześnie niezwykle istotną dziedziną gospodarki. Dochody osiągane z tej działalności są porównywalne z dochodami w przemysłach paliwowym i zaawansowanych technologii. Ze względu na skalę światowej gospodarki turystycznej, zaangażowanie kapitału, liczbę zatrudnionych osób oraz złożoność procesów technicznych w transporcie i hotelarstwie można mówić o przemyśle turystycznym. W przemyśle tym jest wytwarzany produkt turystyczny, który powinien się stać przedmiotem zainteresowania konsumenta. W książce autorzy w interesujący sposób prezentują kluczowe zagadnienia związane z kreowaniem i organizacją produktu turystycznego, a także zarządzaniem nim. Odpowiadają między innymi na następujące pytania:
• co to jest produkt turystyczny i jak powstaje,
• kto jest jego twórcą i dla kogo jest przeznaczony,
• w jaki sposób kalkulować jego cenę,
• gdzie promować i sprzedawać produkt turystyczny,
• jakie badania marketingowe warto prowadzić,
• które strategie produktu turystycznego należy stosować.

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2009

W książce Autorzy prezentują najistotniejsze walory turystyczne polskich miast i miasteczek, uzdr... more W książce Autorzy prezentują najistotniejsze walory turystyczne polskich miast i miasteczek, uzdrowisk, sanktuariów i ośrodków pielgrzymkowych, zamków, pałaców i dworów, zabytków techniki i przemysłu, muzeów i obiektów historyczno-wojskowych. W ciekawy sposób przedstawiają także najważniejsze zagadnienia dotyczące mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych w Polsce oraz polskiej kultury ludowej. Prezentacja treści w formie przewodnika do ćwiczeń dla studentów jest atutem tej książki, ułatwia naukę i zachęca do pogłębiania wiedzy. Każdy rozdział obejmuje bowiem opis tematu, spis podstawowej literatury oraz pytania, ćwiczenia i testy wraz z zestawem prawidłowych odpowiedzi. Książka jest przeznaczona dla wykładowców i studentów kierunków związanych z turystyką, rekreacją i krajoznawstwem na wyższych uczelniach różnego typu.

PWE, 2014

Wzrost znaczenia sektora usług jest prawidłowością ekonomiczną, konsekwencją rozwoju cywilizacyjn... more Wzrost znaczenia sektora usług jest prawidłowością ekonomiczną, konsekwencją rozwoju cywilizacyjnego współczesnego świata, a usługi gastronomiczne są ważną, choć często niedocenianą, częścią tego sektora. Niniejszy podręcznik jest pierwszym na rynku księgarskim opracowaniem prezentującym problematykę gastronomii we współczesnych realiach gospodarczych Polski. Autorzy ukazują w nim historię gastronomii na świecie i w Polsce, omawiają pojęcia stosowane w gastronomii, podstawowe wyposażenie placówki gastronomicznej i produkt gastronomiczny oraz prezentują ten produkt pod kątem jego atrakcyjności w turystyce, przedstawiają ważne osobistości ze świata gastronomii (jej świętych i patronów oraz wielkich gastronomików zagranicznych i polskich), wybrane organizacje oraz stowarzyszenia gastronomiczne, rolę promocji fe informacji w tym sektorze usług oraz trendy w rozwoju współczesnej gastronomii.

PWE, 2005

Abstract Działalność turystyczna stała się współcześnie istotna dziedziną gospodarki. Dochody o... more Abstract
Działalność turystyczna stała się współcześnie istotna dziedziną gospodarki. Dochody osiągane w turystyce są porównywalne z dochodami w przemysłach paliwowym i zaawansowanych technologii. Często słyszy się o przemyśle turystycznym, którego nie kojarzy się zazwyczaj z romantycznymi nastrojami, wspaniałymi wspomnieniami czy niepowtarzalnymi przygodami. Jednak gdyby zastanowić się nad: skalą światowej gospodarki turystycznej, zaangażowaniem kapitału, liczbą zatrudnionych, złożonością procesów technicznych w transporcie i hotelarstwie, to pojęcie..Przemysł turystyczny" nie jest pozbawione sensu. W trakcie produkcji powstają określone dobra, które powinny się stać przedmiotem zainteresowania konsumenta. Co zatem wytwarza się w przemyśle turystycznym? Odpowiedź jest jedna produkt turystyczny. W książce Produkt turystyczny - przemysł, organizacja, zarządzanie autorzy w jasny i interesujący sposób odpowiadają na pytania: - co to jest produkt turystyczny? - jak on powstaje? - dla kogo jest przeznaczony? - kto jest jego twórcą? - jakie są oczekiwane efekty?

Wydawnictwo PTTK "Kraj", 2008

Publikacja jest wynikiem realizacji w latach 2006-07 projektu pt. „Opracowanie i wprowadzenie now... more Publikacja jest wynikiem realizacji w latach 2006-07 projektu pt. „Opracowanie i wprowadzenie nowych metod szkoleniowych w sektorze turystycznym – Turystyka dla wszystkich przy udziale specjalistów przeszkolonych w diadach” w ramach programu Leonardo da Vinci. W przedsięwzięciu wzięło udział 12 podmiotów (instytucji pozarządowych, stowarzyszeń, ośrodków badawczych, uczelni) z 8 krajów europejskich (Belgii, Grecji, Hiszpanii, Niemiec, Polski, Rumunii, Szwecji i Włoch). Głównym celem projektu było stworzenie oraz wdrożenie nowego systemu szkoleniowego dla pracowników przemysłu turystycznego, przy jednoczesnym zaangażowaniu osób niepełnosprawnych. Jego końcowym efektem jest powstanie kompletnego zestawu materiałów szkoleniowych dla audytorów turystyki dostępnej. Jednym z podstawowych warunków aktywnego włączenia osób niepełnosprawnych w turystykę jest jej całkowita dostępność. Ale nawet w krajach, w których od dawna dostrzega się problemy tej części społeczeństwa (Szwecja, Niemcy, Wielka Brytania), występują bariery w podróżowaniu. Do najważniejszych z nich zalicza się: - ciągle jeszcze niewystarczający poziom dostosowania do potrzeb niepełnosprawnych obiektów bazy turystycznej, - brak wyczerpującej, a zarazem wiarygodnej informacji o dostępności środków komunikacji oraz elementów infrastruktury turystycznej, które mogą sprostać oczekiwaniom i potrzebom turystów niepełnosprawnych. Niniejsza publikacja – jako jedna z pierwszych w Polsce – zwraca uwagę na specyficzne wymagania osób z różnymi niepełnosprawnościami, a także wskazuje możliwości skutecznego kreowania oferty produktowej adekwatnej dla tego segmentu rynku. Podręcznik pomyślany jest jako materiał szkoleniowy dla diady: osoba pełnosprawna – osoba niepełnosprawna, która nie musi posiadać specjalistycznej wiedzy. Dlatego na wstępie omówiono podstawowe zagadnienia dotyczące funkcjonowania rynku usług turystycznych oraz najważniejsze założenia polityki Unii Europejskiej mającej zapobiegać marginalizacji osób z różnymi dysfunkcjami. W kolejnym rozdziale dokonano charakterystyki niepełnosprawnych jako grupy docelowej dla sektora turystycznego. W rozwinięciu części I szczegółowo omówiono wymagania osób niepełnosprawnych (ruchowo, intelektualnie, niedowidzących i niewidomych, niedosłyszących i głuchych, alergików oraz osób starszych), a także niezbędne udogodnienia dla nich i wymagane techniki obsługi takich gości. Część II stanowi praktyczny poradnik audytora projektu DIADA oceniającego dostępność obiektów turystycznych dla niepełnosprawnych podróżnych. Publikacja powinna być pomocna w procesie kształcenia pracowników branży turystycznej, m.in. w zakresie oceny dostępności bazy turystycznej, udzielania praktycznych informacji na ten temat (z uwzględnieniem określonych ograniczeń w komunikacji), a także przygotowywania imprez turystycznych dla osób z różnymi dysfunkcjami i stosowania właściwych standardów obsługi takich gości.

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2002

AUC Geographica, 2020

The article presents the functioning of traditional farming landscapes in Eastern Poland, using t... more The article presents the functioning of traditional farming landscapes in Eastern Poland, using the example of Lubelskie Province. This peripheral region, situated on the border of the European Union, demonstrates how the development of tourism, food tourism in particular, based on local crops and regional foodstuffs, helps to protect and promote local heritage and, at the same time, gain additional financial resources for its inhabitants. With a view to the aims set in the paper, the authors investigated the perception of the Lublin Region’s image as regards the predominant features of the natural and socio-economic environment. Moreover, they analysed the recognisability of the regional products and dishes among people from outside the province, who have visited it for tourism purposes. The research material was collected during international and Polish tourism fairs held in five largest Polish cities. The researchers collected 493 questionnaires, 220 of which underwent a detailed analysis. The study shows that the leading func-tions of Lubelskie Province include agriculture and tourism. The particular form of tourism that should be developed in the region is food tourism and related products due to the natural features and landscape assets. The conclusions drawn from the respond-ents’ answers as well as the query of strategic documents and promotional campaigns allowed the researchers to outline further directions as regards using traditional farming landscapes with the aim of development of the region. It appears that centuries-old forms of farming and methods of food production, resulting from the region’s history and natural conditions, may determine rec-ognisability, build a brand based on the place of origin concept, and influence the socio-economic situation of the area, preserving traditional landscapes at the same time.
KEYWORDS rural areas; peripheral regions; traditional farming landscapes; food tourism; place of origin

Turystyka kulturowa to nie tylko zwiedzanie zabytków, muzeów, udział w festiwalach czy wydarzenia... more Turystyka kulturowa to nie tylko zwiedzanie zabytków, muzeów, udział w festiwalach czy wydarzeniach sportowych. To także poznawanie stylu życia mieszkańców odwiedzanych regionów, ich codziennych obyczajów, spotkania z ludźmi w różnych sytuacjach: na ulicy, w sklepie, przy stole… Jedzenie w podróży przestało być li tylko dodatkiem do zwiedzania czy wypoczynku na plaży, stało się często celem samym w sobie. Dobra kuchnia niczym magnes przyciąga turystów poszukujących nowych doznań smakowych czy też zainteresowanych powrotem do tradycji. Podczas wakacji chcemy jeść nie tylko dobrze, ale także pięknie, przyjemnie, wyjątkowo. Chcemy poznawać inne kultury, ludzi i kraje poprzez ich oryginalne, egzotyczne smaki. Nic tak nie zbliża ludzi, jak smacznie i pachnąco zastawiony stół, przy którym godzinami można opowiadać, dyskutować, spierać się, śpiewać... A wracając z turystycznych wojaży chętnie kupujemy kulinarne pamiątki: alkohole, słodycze, wędliny, sery – specjały, które będą przypominać urlopowe przygody.
Znaczenie i rola usług gastronomicznych podczas podróży turystycznych nie ogranicza się więc tylko i wyłącznie do prostego zaspokojenie fizjologicznych potrzeb turystów. Coraz częściej kuchnia (gastronomia) staje się ważnym składnikiem pakietu turystycznego, znacząco podnoszącym jego atrakcyjność, dodatkowo podkreślającym wyjątkowość, elitarność i egzotykę wyjazdu. Jedzenie może być najprzyjemniejszą czynnością podczas wyjazdu, budując przy tym niepowtarzalne multisensoryczne doświadczenie wakacyjne turysty. Z drugiej strony mamy też wiele przykładów efektywnego wykorzystania dziedzictwa kulinarnego do promocji i budowania pozytywnego wizerunku obszaru (w przypadku wyrazistych kuchni regionalnych czy etnicznych), a także aktywizacji gospodarczej całego regionu (np. regiony winiarskie i enoturystyka).
Pojęcie „turystyki kulinarnej” (jako jednego ze sposobów interesowania się inną kulturą) po raz pierwszy do literatury naukowej wprowadziła M. Long w 1998 r. „Podróżowanie w celu poszukiwania i smakowania gotowych potraw i napojów” jest więc stosunkowo nowym zjawiskiem w światowej turystyce, ale zdążyło już dotrzeć do Polski. Na fali mody na kulinaria i zdrową żywność w ostatnich 10-15 latach obserwuje się ciągły wzrost zainteresowania podróżami inspirowanymi kulinariami. W całym kraju organizowane są liczne wydarzenia kulinarne (święta, festiwale gastronomiczne), powstają szlaki poświęcone produktom i kuchni regionalnej, przygotowywane są oferty touroperatorów dla smakoszy. Polacy coraz chętniej wyjeżdżają w świat, by poszukiwać nowych smaków, ale też i brać udział w warsztatach i szkołach gotowania.
Oddajemy dziś do rąk Czytelników publikację, która poświęcona jest fenomenowi turystyki kulinarnej. Zjawisko to starali się przeanalizować specjaliści różnych branż. Zebrane w tomie prace prezentują punkt widzenia ekonomistów, geografów, socjologów, antropologów, czy wreszcie specjalistów ds. żywienia człowieka. Dużą grupę artykułów stanowią opracowania o charakterze inwentaryzacyjnym, próbujące ukazać aktualne oblicze polskiego rynku podróży inspirowanych kulinariami, zarówno od strony popytowej, jak i podażowej. Interesujące są zwłaszcza studia nad różnymi formami wykorzystania naszego kulinarnego dziedzictwa do kreowania oferty turystycznej, w tym tzw. biroturystyki. Dopełnienie zbioru stanowią prace poświęcone wybranym zagadnieniom rozwoju turystyki kulinarnej poza granicami Polski.
Komentując zgłoszone przez Autorów artykuły, należy z pewną troską zauważyć, że stosunkowo niewiele z nich bazuje na podstawowych badaniach empirycznych. Wydaje się, że to wyzwanie nie zostało jeszcze w pełni podjęte przez świat nauki. Czas już chyba zakończyć etap wstępnego rozpoznawania problemu i przystąpić do głębszych analiz tego zjawiska.
Mamy nadzieję, że przygotowana monografia stanie się zaczątkiem szerszej dyskusji nad turystyką kulinarną w Polsce, w tym także zachętą i inspiracją do podjęcia badań naukowych, jak również oryginalnych przedsięwzięć praktycznych. Życzymy przyjemnej lektury!

Jedną z podstawowych potrzeb osób podróżujących jest zaspokojenie głodu i pragnienia. Dlatego roz... more Jedną z podstawowych potrzeb osób podróżujących jest zaspokojenie głodu i pragnienia. Dlatego rozwój gastronomii jest ściśle powiązany z rozwojem turystyki. Przez długie lata w Polsce jej rola była jednak niedoceniana. Gastronomię postrzegano przede wszystkim jako element zagospodarowania turystycznego - może i ważny, ale z reguły jedynie uzupełniający bazę noclegową. Dopiero w ostatnich latach zmieniło się podejście do gastronomii. Coraz częściej wykorzystywana jest ona do wzbogacania oferty turystycznej. Dzięki temu stała się równoprawnym elementem pakietu turystycznego, dostarczającym podróżnym wiele przyjemności i satysfakcji, a nierzadko nawet samodzielną atrakcją turystyczną, będącą głównym celem przyjazdów turystów. W artykule - oprócz zagadnień natury terminologicznej (podstawowe definicje i klasyfikacje) - dokonano charakterystyki siedmiu kategorii produktu turystycznego: rzecz, usługa, wydarzenie, impreza (pakiet turystyczny), obiekt, szlak, obszar. Na przykładach z Polski i świata zaprezentowano szerokie możliwości wykorzystania dziedzictwa kulinarnego do tworzenia atrakcyjnych produktów turystycznych.

Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowany... more Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowanych kulinariami. Zdrowa żywność, " nowe smaki " , słynne restauracje czy kulinarne regiony coraz częściej stają się ważnym celem turystycznych wojaży. Dobra kuchnia niczym magnes przyciąga nie tylko prawdziwych smakoszy, ale i turystów poszukujących nowych, oryginalnych wakacyjnych doświadczeń (STASIAK 2013). Dynamiczny rozwój turystyki kulinarnej znajduje odzwierciedlenie zarówno w doniesieniach polskich mass mediów (prasa, telewizja, Internet), jak i coraz liczniejszych opracowaniach naukowych.

Over the last 25 years, a rapid development in gastronomic services in Łódź and other large Polis... more Over the last 25 years, a rapid development in gastronomic services in Łódź and other large Polish cities has been observed, as a result of a growing interest in good cooking both on the part of inhabitants and visitors (culinary tourism). The article is an attempt to describe the potential of gastronomic resources in Łódź as a possible basis for creating a new tourism product for the city. The paper presents a historical outline of Łódź gastronomy, the specificity of the local cuisine and its delicacies, the major culinary events, and the structure and location of gastronomic establishments at the beginning of the 21st c., as well as other elements which may be used to create an attractive offer for tourists.

W ostatnich 25 latach w Łodzi, podobnie jak i w innych dużych polskich miastach, obserwuje się dy... more W ostatnich 25 latach w Łodzi, podobnie jak i w innych dużych polskich miastach, obserwuje się dynamiczny rozwój sektora usług gastronomicznych. Wynika to m.in. ze wzrostu zainteresowania dobrą kuchnią zarówno mieszkańców, jak i przy-jezdnych (turystów kulinarnych). Artykuł jest próbą charakterystyki potencjału łódzkiej bazy gastronomicznej jako ewentualnej pod-stawy kreowania nowego produktu turystycznego miasta. W pracy przedstawiono rys historyczny łódzkiej gastronomii, opisano specyfikę lokalnej kuchni i jej specjały, a także strukturę i lokalizację lokali gastronomicznych na początku XXI w., najważniejsze wydarzenia kulinarne oraz inne elementy, które mogą być wykorzystane do stworzenia atrakcyjnej oferty dla turystów.

Celem artykułu jest szczegółowa charakterystyka istoty, składników, roli i znaczenia doświadczeni... more Celem artykułu jest szczegółowa charakterystyka istoty, składników, roli i znaczenia doświadczenia we współczesnej gastronomii i turystyce kulinarnej. W pracy zaprezentowano m.in.: piramidę potrzeb konsumenta (turysty kulinarnego), która wskazuje na ciągłe różnicowanie i wzrost znaczenia potrzeb wyższego rzędu (społecznych, szacunku i uznania, samorealizacji). Następnie scharakteryzowano uniwersalne i indywidualne wymiary produktu gastronomicznego. Ich analiza dowiodła, że w szerokim rozumieniu jest to produkt bardzo skomplikowany, wieloaspektowy, zawierający liczne elementy materialne, jak i niematerialne. Kluczowa okazuje się przy tym relacja pomiędzy produktem oczekiwanym a psychologicznym. O ostatecznej satysfakcji klienta decyduje przekroczenie jego oczekiwań, zaskoczenie, wzbudzenie żywych emocji, wywołanie zachwytu (tzw. efekt „wow!”). W odrębnym rozdziale zaprezentowano szerokie możliwości i sposoby kreowania wyjątkowego, ponadprzeciętnego doświadczenia w gastronomii i turystyce kulinarnej. Na atrakcyjność „podróży w poszukiwaniu nowych smaków” składają się trzy nierozłączne komponenty: żywność, poznanie i doświadczenie. Zaprezentowane w artykule rozważania prowadzą do zasadniczej konkluzji: turystyka kulinarna jest doskonałą emanacją współczesnej gospodarki doświadczeń.

The purpose of this article is a detailed description of the essence, components, role and meaning of experience in contemporary gastronomy and culinary tourism. The paper presents i.a.: a hierarchy of the consumer’s (culinary tourist’s) needs, which points to a continuous diversification and an increasing significance of higher order needs (social, respect and esteem, self-actualization needs). Next, the author describes the universal and individual dimensions of the gastronomical product. The analysis proves that, in a broad sense, it is a highly complex, multifaceted product, containing many material and immaterial elements. The key relation here is the one between the expected and the psychological product. The customer feels ultimate satisfaction when his/her expectations are exceeded, if he/she experiences a feeling of astonishment, strong emotions and a feeling of amazement (the “wow!” effect). A separate chapter presents the wide range of possibilities and ways of efficient creation of experience in gastronomy and culinary tourism. The attractiveness of “a journey in search of new tastes” consists in three inseparable components: food, cognition and experience. The deliberations presented in the article lead to a fundamental conclusion: culinary tourism is a perfect emanation of the contemporary economy of experiences.

Quaestiones Geographicae, 2019

Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of i... more Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of its agricultural function that has been shaped for centuries. Food and agricultural products originating in this region are seen as healthy, ecological and tradition-based. These resources have been noticed and used by the local government for building the regional brand and for promoting it. The main aim of this paper was to present the level of Polish peo-ple's familiarity with lubelskie culinary heritage. Research findings obtained by means of the preliminary study and the diagnostic poll prove initiatives that have been undertaken to be effective. Inhabitants of other voivodeships do recognise lubelskie voivodeship and its culinary tradition, furthermore, a great majority know regional products from lubelskie. A development of tourism based on such a heritage is therefore an opportunity to make lubelskie voivode-ship's tourist offer more attractive. The offer may also become an important component for creating the brand.

Encyclopedia of Tourism Management and Marketing, 2022

Kultura i turystyka - miejsca spotkań, Edited by Beata Krakowiak, Andrzej Stasiak, Bogdan Włodarczyk, 2013

Celem pracy jest próba usystematyzowania i klasyfikacji miejsc spotkań kultury i turystyki. Dokon... more Celem pracy jest próba usystematyzowania i klasyfikacji miejsc spotkań kultury i turystyki. Dokonano ich podziału wg różnych kryteriów, m.in. stopnia komercjalizacji oferty, celu podróży i charakteru kontaktu z kulturą, okresu dostępności dla odbiorców. Podstawą dalszych rozważań stał się podział na atrakcje tradycyjne (stare) i nowe. W każdej z tych dwóch grup wyróżniono po 9 szczegółowych kategorii miejsc. W drugiej części pracy, nawiązując do znanej koncepcji turystyki 3E, zaproponowano triadę doświadczeń turystycznych (TDT), która pozwala określić wzajemne proporcje pomiędzy edukacją, rozrywką i emocjami. Korzystając z tej metody określono w układzie trzech współrzędnych przybliżoną lokalizację wyróżnionych kategorii miejsc spotkań. Na przykładzie wybranych „starych” i „nowych”: muzeów, stadionów, parków tematycznych oraz sanktuariów przedstawiono też możliwość śledzenia trajektorii przemian tych miejsc w czasie.

Nowe wyzwania i możliwości rozwoju turystyki (red. A. Rapacz), 2021

Jedną z najgłośniejszych gospodarczych teorii początku XXI w. jest koncepcja ekonomii doświadczeń... more Jedną z najgłośniejszych gospodarczych teorii początku XXI w. jest koncepcja ekonomii doświadczeń B. PINE’A I J. GILMORE’A (1999). Dla branży turystycznej nie jest to nic nowego – od zawsze sprzedaje przecież emocje, przeżycia, marzenia i wspomnienia ściśle związane z podróżowaniem. W ostatnim czasie jednak przykłada się zdecydowanie większą uwagę do profesjonalnego (świadomego i celowego) kształtowania produktów turystycznych silnie nacechowanych emocjami . Wysiłki zmierzające do kreowania oryginalnych doświadczeń turystów obejmują oczywiście nie tylko różnorodne modyfikacje tradycyjnych pakietów turystycznych, ale także poszukiwanie nowych przestrzeni wypoczynku i rozwijanie nowych form turystyki. Celem niniejszego artykułu jest dokonanie przeglądu nowych obszarów turystyczno-rekreacyjnych (np. obszary militarne, nowe obiekty sakralne, tzw. destination centres, przestrzenie: codzienności i przeżyć ekstremalnych) oraz form podróżowania i wypoczynku (np. turystyka kreatywna, wydarzeń, sportowa, kulinarna, ekstremalna). Analizie poddane zostały przede wszystkim te zjawiska, które obecnie szybko zyskują popularność i nierozerwalnie wiążą się z kształtowaniem tzw. triady turystycznych doświadczeń (STASIAK, WŁODARCZYK 2013).

One of the best known economic theories of the early 21 st c. is Pine & Gilmore's of the experien... more One of the best known economic theories of the early 21 st c. is Pine & Gilmore's of the experience economy (1999). This is nothing new for the tourism industry which has always been selling emotions, dreams and memories involving travel. Recently, however, it has become much more important to provide professionally (consciously and purposefully) prepared tourism products, strongly marked with emotion (Stasiak 2013) . Efforts to create original experiences for tourists include not only various modifications of traditional tourism packages, but also a search for new recreation spaces and new forms of tourism. The aim of this article is to review new tourism-recreational areas (e.g. military areas, new churches, so-called 'destination centres', along with ordinary and extreme experience spaces), as well as new forms of travel and recreation (e.g. creative, event, sports, culinary or extreme tourism). The analysis includes those phenomena which above all are currently gaining in popularity as part of the tourist experience triad (STASIAK, WŁODARCZYK 2013).

Przełom XX i XXI w. to rozwoju tzw. gospodarki doznań, w której podstawowym towarem stają się nie... more Przełom XX i XXI w. to rozwoju tzw. gospodarki doznań, w której podstawowym towarem stają się nie konkretne produkty, ale emocje, przeżycia i doświadczenia klientów. Turystyka była i jest swoistym "przemysłem wakacyjnych doświadczeń". W ostatnich latach jednak jeszcze wyraźniej niż do tej pory kładzie się nacisk na świadome kreowanie produktów turystycznych silnie nasyconych emocjami. Usilnie dąży się do multiplikowania oraz intensyfikacji wrażeń turystów. Do najważniejszych działań w tym zakresie zaliczono: przekształcanie infrastruktury turystycznej w unikatowe atrakcje turystyczne, wzbogacanie tradycyjnych usług/pakietów usług o dodatkowe elementy zapewniające dodatkowe doznania i satysfakcje, wykorzystanie nowoczesnych technologii wzbogacania realnej przestrzeni turystycznej o wirtualne byty (rozszerzona rzeczywistość), a także wygodnego zapisywania doświadczeń turystycznych oraz dzielenia się wrażeniami z masową publicznością.

The turn of the 20th and 21st c. was marked by the development of experience economy, in which th... more The turn of the 20th and 21st c. was marked by the development of experience economy, in which the basic commodities are not specific products, but the customers' emotions, impressions and experiences. Tourism has always been a particular "holiday experience industry". In recent years, however, the importance of the conscious creation of emotional tourist products has become even greater, we may observe continuous efforts to multiply and intensify tourism experience. The key activities to achieve this goal include transforming tourism infrastructure into unique tourism attractions, enlarging traditional services/service packages by elements providing additional emotions and satisfaction, using modern technologies in order to add virtual entities to real tourism space (augmented reality), as well as to conveniently record tourism experience and share it with the public.

Nowa ekonomia szczególne znaczenie przypisuje m.in. przekształceniom modelu konsumpcji. Jedną z t... more Nowa ekonomia szczególne znaczenie przypisuje m.in. przekształceniom modelu konsumpcji. Jedną z teorii wyjaśniających związane z tym zjawiska jest tzw. ekonomia doświadczeń (experience economy) autorstwa B. Pine'a i J. Gilmore'a [1999]. Według niej żyjemy w czasach rozwoju zupełnie nowej, zaawansowanej gospodarki opartej przede wszystkim na usługach, której fundamentem jest dostarczanie klientom doświadczeń silnie nasyconych emocjami. Doświadczenie uznawane jest za nowe źródło wartości dla klientów, za główną przyczynę ich satysfakcji. Właściwym produktem stają się więc: przeżycia, emocje, wrażenia, wzruszenia, nastrój, atmosfera. Dla branży turystycznej nie jest to zupełnie nowa problematyka – od zawsze sprzedaje emocje, przeżycia, marzenia i wspomnienia związane z podróżowaniem. Turystyka była i nadal jest swoistym "przemysłem wakacyjnych doświadczeń". W ostatnim czasie jednak przykłada się zdecydowanie większą wagę do profesjonalnego (świadomego i celowego) kształtowania produktów turystycznych silnie nasyconych emocjami.
W artykule zaprezentowano dwa autorskie narzędzia (metody), które można wykorzystać zarówno w badaniach naukowych, jak i w praktyce gospodarczej do oceny oddziaływania istniejącego produktu na emocje turystów, a także intencjonalnego planowania przeżyć klientów już na etapie przygotowywania oferty. Są to:
- triada doświadczeń turystycznych (TDT) – analiza proporcji poszczególnych składowych modelu 3xE (education, entertainment , excitement);
- efekt " wow! " – projektowanie efektu zaskoczenia i zachwytu według aczelnej zasady: produkt psychologiczny powinien przekraczać produkt oczekiwany.
Swoistym podsumowaniem pracy jest zestawienie przykładowych materialnych i niematerialnych elementów zapewniających wyjątkowe doświadczenia i emocje w ofercie wybranych firm sektora turystycznego: biura podróży, hotelu i zakładu gastronomicznego.
Deep cultural and economic transformations occurring all over the world in the recent years have been shaping totally new relations among traders (entities) on more and more global market. A new economy attaches specific importance, among others, to the transformation of the pattern of consumption. One of the theories explaining phenomena related to this is, so called, experience economy created by B. Pine and J. Gilmore (1999). According to this theory we live in times of developing a totally new, advanced economy, first of all , based on services, the foundation of which is to provide customers with experiences fully sated with emotions. The experience is considered to be a new source of values for customers and a main cause of their satisfaction. Experiences, emotions, impressions, ambience and mood are becoming the real product.
For tourist industry it is not a new issue as it has been forever dealing with selling emotions, experiences, dreams and memories related to travelling. Tourism has always been and will be a specific “industry of holiday experiences”. However, in recent times a much stronger importance has been attached to the professional (conscious and intentional) creation of tourist products fully sated with emotions.
Yet, customers’ demands are still growing; tourists are more and more experienced, “they have been everywhere, they have seen everything” so they expect new, stronger stimuli. Thus, a well-thought-out and complex approach to construct a modern tourist offer based on emotion management is a must, such an approach which provides customers with required, fully satisfying level of sensations and experiences.
The article has presented two original tools (methods), which can be applied both to research work and to economic activity in order to evaluate the influence of an existing product on tourists’ emotions, and also to intentionally plan clients’ experiences at the stage of preparing an offer. They are:
- the triad of tourist experiences (TTE) – the analysis of proportions of individual components of 3xE model (education, entertainment, excitement),
- the “wow” effect – designing the effect of surprise and admiration according to a principal rule; a psychological product should exceed an expected product.
A collation of material and non-material elements ensuring exeptional experiences and emotions on offer of chosen companies of the tourist sector: travel agencies, hotels and gastronomic establishments is a particular summary of the article.

Turystyka XXI wieku staje się coraz bardziej skomplikowanym, złożonym i trudnym do jednoznacznej ... more Turystyka XXI wieku staje się coraz bardziej skomplikowanym, złożonym i trudnym do jednoznacznej oceny zjawiskiem. Najważniejszymi obszarami kontrowersji są: zachowania turystów, miejsca wypoczynku, formy turystyki, produkty turystyczne i skutki, jakie turystyka wywołuje. Pojawiające się wątpliwości mogą mieć przy tym charakter: prawny, etyczno-moralny, kulturowy, estetyczny, zdrowotny, ekonomiczny, ekologiczny. W artykule omówiono najnowsze kontrowersyjne formy turystyki, m.in. turystykę aborcyjną, seksualną, narkotykową, ekstremalną, paranormalną, slumsów, katastrof, halal, tanatoturystykę, urban exploration. Nieustanne poszukiwanie nowych, oryginalnych, często zaskakujących i szokujących, wakacyjnych przygód jest typowe dla turystów w postmodernistycznym świecie. W tym sensie dzisiejsza turystyka jest doskonałą emanacją gospodarki doświadczeń (ang. experience economy).
Tourism in the 21st Century is becoming more and more complicated, complex and difficult to clearly assess phenomenon. The most important areas of controversy are: the behavior of tourists, a place of rest, forms of tourism, tourist products and the effects caused by tourism. The emerging doubts may have legal, ethical and moral, cultural, aesthetic, health, economic, as well as ecological nature. The article discusses the most recent controversial types of tourism, including abortion tourism, sex tourism, drug tourism, extreme tourism, paranormal tourism, slum tourism, disaster tourism, halal tourism, thanatourism, and urban exploration. The constantly searching for new, original, often surprising and shocking, holiday adventures is typical for tourists in the postmodern world. In this sense, the contemporary tourism is the perfect emanation of experience economy.

Abstrakt Cel. Implementacja ogólnej teorii tzw. gospodarki doświadczeń (experience economy) na g... more Abstrakt
Cel. Implementacja ogólnej teorii tzw. gospodarki doświadczeń (experience economy) na grunt turystyczny i próba odpowiedzi na pytanie, czy należy zmodyfikować filozofię działania branży turystycznej, stawiając w centrum zainteresowania przede wszystkim doświadczenie turysty.
Metoda. Desk research – studia literatury zagranicznej i polskiej.
Wyniki. Podróżowanie od zawsze wiązało się z silnymi wewnętrznymi przeżyciami. Traktowano je jednak raczej jako " uboczny " efekt podróżowania, a nie istotny cel działalności firm turystycznych. Rozwój gospodarki doświadczeń wzmógł popyt na wyjątkowe doznania i emocje również w turystyce. Ważniejsze od standardu usług turystycznych stają się wewnętrzne doznania, ekscytacja, psychiczne satysfakcje z pobytu w danym miejscu. Konstatacja ta prowadzi do postrzegania doświadczenia turysty jako fundamentu całościowej strategii marki turystycznej, celu i sensu wszystkich działań marketingowych firmy (obszaru). Przyjęcie nowego paradygmatu turystyki wymaga opracowania zupełnie nowych metod i narzędzi profesjonalnego kształtowania produktów turystycznych silnie nasyconych emocjami. Aby zamienić zwykły produkt w niezwykłe doświadczenie (turning ordinary product to extraordinary experience – Lasalle, Britton 2003), niezbędna jest reorientacja myślenia: pakiet usług turystycznych → pakiet doświadczeń turystycznych.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Praca opiera się na globalnej koncepcji gospodarki doświadczeń oraz wielu zagranicznych i polskich publikacjach. Można zakładać, że przedstawione wnioski są prawdziwe dla wszystkich nowoczesnych rynków turystycznych.
Implikacje praktyczne. Artykuł, dając podstawy teoretyczne, ukazuje też korzyści wynikające z koncentracji działań na niepowtarzalnym doświadczeniu turystycznym i wdrażania przez firmy turystyczne w praktyce gospodarczej marketingu doświadczeń (experience marketing – ExM).
Oryginalność. Problematyka gospodarki doświadczeń jest stosunkowo nowa zarówno na świecie, jak i w Polsce. Choć samo doświadczenie nie jest w turystyce pojęciem nowym, zmieniło się jednak podejście do niego – postawiono je w centrum zainteresowania sektora turystycznego, zalecając koncentrację na świadomym kształtowaniu produktów turystycznych dostarczających unikatowych doznań.
Rodzaj pracy. Artykuł prezentujący koncepcje teoretyczne.

Abstract
Purpose. Implementing the general theory of experience economy in the domain of tourism and attempting to answer the question whether the philosophy of tourism industry should be modified, placing the tourist’s experience in the focus of attention.
Method. Desk research – studies of foreign and Polish literature.
Findings. Travel has always involved strong emotions. They were treated as a “side effect” of travelling rather than an important aim of tourism enterprise activity. The development of experience economy increased the demand for unique experiences and emotions, also in tourism. Feelings, excitement, mental satisfaction with a stay at a given place are becoming more important than the standard of tourism services. This statement leads to perceiving the tourist’s experience as the foundation of the comprehensive tourist brand strategy, the aim and sense of a company’s marketing activity. Adopting a new paradigm of tourism would require devising totally new methods and tools to professionally shape tourism products, strongly saturated with emotions. In order to turn an ordinary product to an extraordinary experience (Lasalle, Britton 2003), it is necessary to reorient thinking: tourist services package → tourist experience package.
Research and conclusion limitations. The paper is based on the global conception of experience economy as well as many foreign and Polish publications. It can be assumed that the presented conclusions are true for all modern tourism markets.
Practical implications. Apart from providing a theoretical foundation, the article also shows the benefits of focusing on unrepeatable tourist experiences and implementing experience marketing into the economic practice by tourism firms.
Originality. The problems of experience economy are relatively new, both globally and in Poland. Although experience itself is not a new concept in tourism, the approach to it has changed – it has been placed in the focus of the tourism sector’s attention, recommending concentration on consciously shaping tourism products which provide unique experiences.
Type of paper. An article presenting theoretical conceptions.

Prac i Studia Geograficzne, 2019

Zarys treści: Specyfiką turystyki, wyróżniającą ją na tle innych gałęzi gospodarki, jest przestrz... more Zarys treści: Specyfiką turystyki, wyróżniającą ją na tle innych gałęzi gospodarki, jest przestrzenny charakter do-świadczeń (ścisłe powiązanie doświadczeń podróżnych z konkretną lokalizacją). W pracy przedstawiono definicję i rodzaje doświadczeń rynkowych (na podstawie literatury przedmiotu), a następnie zaprezentowano koncepcję mar-kowego doświadczenia turystycznego i jego klasyfikacje według wybranych kryteriów. Trzon opracowania stanowi przegląd przestrzeni sprzyjających powstawaniu doświadczeń (naturalnych i specjalnie zaprojektowanych) oraz cha-rakterystyka przestrzeni doświadczeń turystycznych w ujęciu teoretycznym. W zakończeniu artykułu wskazano główne problemy i perspektywy rozwoju badań nad przestrzenią doświadczeń turystycznych.

Abstract: The specificity of tourism, which distinguishes it from other branches of economy, lies in the spatial nature of experiences (a close connection between travelers' experiences and a specific location). The article presents a definition and types of market experience (based on the literature on the subject), followed by the concept of brand tourism experience and its classifications according to selected criteria. The core of the study is a review of the spaces conducive to the creation of experiences (natural and specially designed) and the description of the tourism experience space from the theoretical perspective. At the end of the article, the main problems and prospects for the development of research into the space of tourist experiences are indicated.

Turyzm, 7/2, 1996

Artykuł jest posumowaniem pierwszego etapu badań nad ruchem turystycznym na terenie polskich skan... more Artykuł jest posumowaniem pierwszego etapu badań nad ruchem turystycznym na terenie polskich skansenów. Dokonano w nim próby systematyki podstawowych terminów wchodzących w skład pojęcia: „muzeum na wolnym powietrzu”. Wyróżniono m.in. rezerwaty archeologiczne oraz muzea skansenowskie (skanseny sensu largo), w tym: muzea wsi (parki etnograficzne), muzea małomiasteczkowe, skanseny pszczelarskie, zagrody-muzea in situ, muzea techniczne. Zaprezentowano też ideę muzeów ekologicznych (ekomuzeów). W dalszej części pracy scharakteryzowano główne etapy rozwoju oraz stan muzealnictwa skansenowskiego w Polsce w połowie lat 90. XX w. (struktura placówek wg liczby posiadanych obiektów i zajmowanej powierzchni). Wstępnej analizie poddano też ruch turystyczny w polskich skansenach (frekwencja w latach 1978-80 i 1992-94). Podsumowanie artykułu stanowią propozycje rozwoju funkcji turystycznej muzeów skansenowskich. Omówiono m.in. znaczenie skansenów jako placówek rekreacyjnych i organizatorów imprez...

Wieś współczesna. Kontynuacja i zmiana, 1998

In different regions of Poland the museal exhibition is the only source of the knowledge about th... more In different regions of Poland the museal exhibition is the only source of the knowledge about the past and traditions of rural culture. Every year, according to the process of declining of the traditional folk culture, the attractiveness of the museums under the open sky still arises. Specific character of such a museum (open exhibition, great area, greens, etc.) gives new possibilities. Some new trends in tourism (e.g. agrotourism, qualified tourism) change the offers of museums under the open sky. Museum as a recreation place, as object placed on historical or ethnographical tourists route, as a center which consolidates local community or a place for a cultivation of regional tradition could create a new perspectives. In the second part of the text the author gives a short characteristic of touristic movement in Upper Silesian Ethnographic Park in Chorzów (Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie) and the Museum in Kluki (Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach).

Przemysł turystyczny, Edited by Aleksander Schwichtenberg, Elżbieta Dziegieć, 2000

W artykule przestawiono: - miejsce muzeum wśród produktów turystycznych, - elementy składowe ... more W artykule przestawiono:
- miejsce muzeum wśród produktów turystycznych,
- elementy składowe produktu turystycznego muzeum,
- główne funkcje muzeum i związane z tym konflikty,
- działania marketingowe w muzeum,
- muzeum jako element image’u muzeum.

The article presents:
- the place of museum in tourist products,
- components of the tourist product of museum,
- main functions of the museum and related conflicts,
- marketing in the museum,
- the museum as a part of image of the village.

Artykuł prezentuje część wyników badań ankietowych prowadzonych przez autora w latach 1996-97 w s... more Artykuł prezentuje część wyników badań ankietowych prowadzonych przez autora w latach 1996-97 w sześciu muzeach skansenowskich w Polsce. Były to placówki w: Chorzowie, Klukach, Dziekanowicach (Lednogórze), Nowogrodzie Łomżyńskim, Sanoku i Tokarni. Ogółem badaniami ankietowymi objętych zostało blisko 1,5 tys. widzów muzealnych (największe tego typu badania w kraju). Z kolei charakterystyki turystów zwiedzających skanseny w grupach zorganizowanych dokonano na podstawie rachunków za bilety wstępu lub rejestrów wycieczek. W efekcie uzyskano w miarę pełny i bogaty zbiór informacji na temat odwiedzających wybrane polskie skanseny. Artykuł stanowi syntetyczną analizę porównawczą najważniejszych cech ruchu turystycznego w badanych placówkach. Szczegółowo zbadano następujące parametry: wielkość, strukturę i sezonowość frekwencji, a także zasięg przestrzennego oddziaływania poszczególnych muzeów i rozproszenie miejsc zamieszkania indywidualnych zwiedzających.

Artykuł jest podsumowaniem badań ankietowych, prowadzonych przez autora w Muzeum Budownictwa Ludo... more Artykuł jest podsumowaniem badań ankietowych, prowadzonych przez autora w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku w 1997 r. Ogółem badaniom poddano 321 osób indywidualnie zwiedzających skansen. Analizę turystów w grupach zorganizowanych przeprowadzono na podstawie prowadzonego przez muzeum rejestru wycieczek. Dodatkowym źródłem informacji były statystyki muzealne. Wykorzystując zgromadzone dane dokonano szczegółowej charakterystyki publiczności MBL w Sanoku. Obejmuje ona m.in. analizę: frekwencji w skansenie w latach 1961-97, zmian struktury zwiedzających, sezonowości ruchu turystycznego , zasięgu przestrzennego oddziaływania MBL w Sanoku (zarówno turystów indywidualnych, jak i grup zorganizowanych), celów, motywów i charakteru ich wizyt w skansenie, a także percepcji ekspozycji przez turystów - ich ocen i opinii. Swoistym podsumowaniem pracy jest analiza znajomości przez ankietowanych innych muzeów skansenowskich w Polsce.

W latach 90. XX w. w polskich muzeach, podobnie jak we wszystkich innych dziedzinach życia w nasz... more W latach 90. XX w. w polskich muzeach, podobnie jak we wszystkich innych dziedzinach życia w naszym kraju, zaszły olbrzymie zmiany ilościowe i jakościowe. Transformacja ustrojowa, rozwój wolnego rynku, przeobrażenia społeczne, zmiana stylu życia, wzorców zachowań i przyzwyczajeń społeczeństwa etc. odcisnęły widoczne piętno również i na sferze kultury. W artykule podjęto próbę zdiagnozowania stanu polskiego muzealnictwa na początku XXI w. Analizie poddano zmiany liczby placówek i wystaw muzealnych w Polsce w latach 1990-2004, a także ilościowe i jakościowe zmiany frekwencji w tych instytucjach. Wyraźnie zarysowały się przy tym dwie przeciwstawne tendencje: wzrostowi liczby muzeów towarzyszył spadek zainteresowania nimi (zarówno w wartościach sumarycznych, jak i w średniej liczbie zwiedzających przypadających na jedną placówkę). Jako najważniejsze przyczyny tego zjawiska wskazano: zmiany ustrojowe prowadzące m.in. do zubożenia znacznej części społeczeństwa, zanik wycieczek zakładowych...

Rola muzeów w turystyce i krajoznawstwie, A. Toczewski (red.), 2006

Latem 1997 r. na terenie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach przeprowadzone zo... more Latem 1997 r. na terenie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach przeprowadzone zostały badania ankietowe wśród zwiedzających tę placówkę. Stanowiły one część szerszych badań ruchu turystycznego w polskich skansenach prowadzonych przez Katedrę Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu Łódzkiego od 1996 r. W okresie od 20 maja do 20 września (w tym badania ciągłe w dn. 3-10.07.1997 r.) uzyskano 314 ankiet z turystami indywidualnymi (przy czym ankietowane były tylko osoby dorosłe) i 72 ankiety dla grup zorganizowanych. Ankiety w obu wariantach zawierały po kilkanaście pytań m.in. o motywy wizyty w skansenie, źródło informacji o muzeum, środek lokomocji, ocenę ekspozycji i dane osobowe.
Niniejszy artykuł jest wstępną analizą uzyskanych wyników, a także próbą określenia zmian publiczności Wielkopolskiego Parku Etnograficznego od ostatnich tego typu badań w 1988 r. (Wrzesińska 1989).

Jedną z wyraźnie zarysowujących się cech hotelarstwa przełomu XX i XXI w. jest dążenie do konsoli... more Jedną z wyraźnie zarysowujących się cech hotelarstwa przełomu XX i XXI w. jest dążenie do konsolidacji i specjalizacji. Pojedynczemu ho-telowi coraz trudniej jest samotnie konkurować na wymagającym rynku. Dlatego poszczególne obiekty łączą się w mniej lub bardziej sformalizo-wane struktury. Jedną z nich są grupy markowe. Hotelarska grupa markowa to według B. Włodarczyka (2003) grupa hoteli dobrowolnie stowarzyszonych, prowadzących wspólną politykę marketingową w celu wypracowania dodatkowych zysków, obrony przed konkurencją, wymiany doświadczeń, wspólnej promocji i identyfikacji. Zdaniem M. Jedlińskiej (2002) proces powstawania grup markowych determinują zjawiska zachodzące zarówno po stronie podaży, jak i popy-tu turystycznego. Do tej pierwszej grupy zalicza się m.in. konieczność redukcji kosztów funkcjonowania obiektów, dążenie do określenie standardów produktu turystycznego, potrzebę prowadzenia kosztownych działań promocyjnych (w tym również programów lojalnościowych), uruchamiania nowoczes-nych systemów rezerwacyjnych, tworzenia nowych kanałów dystrybucji czy wreszcie prowadzenia badań marketingowych. Z drugiej strony znajdują się oczekiwania i potrzeby klientów. Są to m.in. dążenie do maksymalnej redukcji ryzyka przy wyborze hotelu, powszechne oczekiwanie wysokiej jakości usług i międzynarodowych standardów obsługi, możliwość uzyskania zniżek w obiektach należących do grupy. Łączenie się hoteli w grupy markowe ma charakter dobrowolny, każdy z członków ma takie same prawa i obowiązki, jak inni.

Consolidation and specialization represent most visible trends in the hospitality industry at the turn of the 20th century. Individual units merge into more or less formal structures such as hotel brand group. It is a voluntary association of hotel properties operating a common marketing policy that aims at greater profitability, fighting off competition, sharing experience, common advertisement and identification (Włodarczyk 2003). Following growing popularity of historical hotels during the last 20–25 years several associations of such properties were founded. Their main goal is cooperation in the field of marketing, including elaboration of guidelines on creating a common product (its standard, service quality, etc.) Special emphasis is put on the fact that accommodation in a historical building is not a simple overnight stay. Its attractiveness consists in first-hand experience of cultural heritage of the region (architecture, history, traditions, customs, local cuisine, etc.) which stimulates emotions and imagination. Personal touch offered to the guests makes every stay at such hotels is a unique experience.

Szlaki turystyczne a przestrzeń turystyczna, Edited by P. Kuleczka, 2007

Rozwój turystyki nierozerwalnie związany jest z wytyczaniem szlaków turystycznych. Przygotowane z... more Rozwój turystyki nierozerwalnie związany jest z wytyczaniem szlaków turystycznych. Przygotowane z myślą o turystach drogi i ścieżki są widomym znakiem opanowywania (oswajania) przestrzeni geograficznej i podporządkowywania jej potrzebom podróżników. Obecnie istnienie sieci szlaków turystycznych jest już trwałym atrybutem przestrzeni turystycznej. Szlaki turystyczne w Polsce przeszły długą ewolucję, zarówno w aspekcie organizacyjno-technicznym, jak i funkcjonalnym. Przekształcenia dotyczyły z jednej strony rozwoju metodologii wytyczania tras turystycznych i doskonalenia techniki ich znakowania, z drugiej zaś – obejmowały zmiany zadań i ról, jakie miały pełnić w turystyce. Biorąc pod uwagę tę ostatnią cechę, szlaki turystyczne można traktować jako:
• element zagospodarowania turystycznego – oznakowana ścieżka ułatwiająca turystom wędrówkę w nieznanym terenie, zapewniająca bezpieczne dotarcie do celu,
• atrakcję turystyczną – trasy widokowe, krajoznawcze, specjalistyczne etc., wzbudzające zainteresowanie turystów i będące głównym celem podejmowanych przez nich podróży turystycznych,
• ważną składową produktu turystycznego touroperatora (produkt turystyczny – impreza/pakiet turystyczny) lub obszaru recepcji turystycznej (produkt turystyczny – obszar),
• odrębny, samodzielnie funkcjonujący produkt turystyczny – szlak – skomercjalizowana atrakcja turystyczna (np. szlak tematyczny).

Turystyka jako czynnik wzrostu konkurencyjności regionów w dobie globalizacji, G. Gołembski (red.), 2008

Zjawiska globalizacji prowadzą do znaczących przekształceń w zarządzaniu przestrzenia turystyczną... more Zjawiska globalizacji prowadzą do znaczących przekształceń w zarządzaniu przestrzenia turystyczną na szczeblu regionalnym i lokalnym. We współczesnej ekonomii podkreśla się zwłaszcza malejącą rolę lokalizacji i czynnika czasu. W konsekwencji znaczenie miejsca ulega marginalizacji. A przecież lokalne produkty są silnie powiązane z kontekstem miejsca, choć jednocześnie powinny znaleźć swoje miejsce na światowym rynku. Niezbędne jest więc poszukiwanie nowych, oryginalnych rozwiązań organizacyjnych umożliwiających optymalne zarządzanie przestrzenią turystyczną.
Przestrzeń gościnna jawi się zatem jako kluczowe zagadnienie w zarządzaniu gospodarką turystyczną. „Przyjmowanie przyjezdnych powinno charakteryzować się przyjaznym nastawieniem, serdecznością oraz zagwarantowaniem bezpieczeństwa przez gospodarzy na obszarze, za który są w określony sposób odpowiedzialni” (Kaczmarek, Liszewski, Włodarczyk 2006). W efekcie stwarzana jest odpowiednia (gościnna) atmosfera, dzięki której podróżny czuje się osobą pożądaną, mile widzianą. Przestrzeń gościnna jest więc optymalnym, najlepszym w danych warunkach, sposobem zagospodarowania obszaru recepcji turystycznej. Doceniając wagę problemu, autorzy w niniejszej pracy starają się odpowiedzieć na następujące pytania:
- co to jest przestrzeń gościnna?
- czemu służy?
- w jaki sposób powstaje?
- jakie są korzyści z jej funkcjonowania?

Przestrzeń turystyczna. Czynniki, różnorodność, zmiany, Edited by Małgorzata Durydiwka, Katarzyna Duda-Gromada, 2011

Dynamiczny rozwój współczesnej turystyki pociąga za sobą znaczące przeobrażenia przestrzeni turys... more Dynamiczny rozwój współczesnej turystyki pociąga za sobą znaczące przeobrażenia przestrzeni turystycznej. Z jednej strony kurczy się ona i zanika (np. w wyniku ekologicznej degradacji), z drugiej zaś rozrasta – dzięki powstawaniu nowych form turystyki i nowych obszarów zainteresowania turystów. Poszerzanie przestrzeni turystycznej odbywa się w trzech wymiarach: • geograficznym (poprzez wykorzystywanie nowych, do tej pory nieuznawanych za atrakcyjne, obszarów), • czasowym (turyści przebywając „tu i teraz”, przemieszczają się też w czasie: wędrują w przeszłość i przyszłość), • percepcyjnym (poprzez wykorzystanie istniejącej w umysłach turystów sfery symboliczno-magicznej, a także tzw. rozszerzanie rzeczywistości – augmented reality). The dynamic development of modern tourism brings significant modifications of tourism space. On one hand, it shrinks and dwindles (e.g. due to ecological degradation or change in market trends), while on the other hand it expands, along with the new, emerging forms of tourism and new fields of tourists’ interest. The expansion of tourism space is progressing in three dimensions: • geography – owing to the exploitation of new areas, previously considered unattractive (industrial, military and ‘everyday life’ areas, cemeteries, places affected by natural disasters), • time – although tourists arrive ‘here and now’, they frequently travel in time – to the past (e.g. historical reconstructions) or into the future (e.g. city games), • perception – through the use of the symbolic-magical sphere already existing in the minds of tourists and through the so-called augmented reality, which involves combining real world with elements created with the use of information technology.

Jedną z wielu fundamentalnych zmian, jakie zaszły w polskiej turystyce po 1989 r., jest komercyjn... more Jedną z wielu fundamentalnych zmian, jakie zaszły w polskiej turystyce po 1989 r., jest komercyjne, produktowe podejście do kształtowania oferty. Od 2003 r. Polska Organizacja Turystyczna corocznie przyznaje certyfikaty najlepszym produktom w kraju. Ich wpływ na kształtowanie nowoczesnej przestrzeni turystycznej Polski jest nie do przecenienia. W artykule poddano analizie ponad 150 produktów nagrodzonych w latach 2003-2013. Dokonano ich charakterystyki pod kątem lokalizacji przestrzennej, kategorii produktu, form turystyki, rodzaju atrakcji. Pozwoliło to na wyróżnienie regionów (przestrzeni) Polski najdynamiczniej rozwijających konkurencyjną ofertę produktową. Swoistym podsumowa-niem pracy jest zestawienie tych obszarów z tradycyjnymi (opisywanymi w literaturze) regionami turystycznymi Polski. One of the many fundamental changes that have occurred in the Polish tourism after 1989 is a commercial, product approach to shaping the offer. The Polish National Tourist Office has certified the best products in the country annually since 2003. Their influence on mod-ern Polish tourist area cannot be underestimated. The article analyzes over 150 products awarded in the years 2003-2013. Their characterization was made in terms of spatial loca-tion, product category, forms of tourism and kinds of attractions. This allowed to create the distinction of Polish regions which develop a competitive product offer fastest. A kind of summary of the work is the juxtaposition of these areas with traditional (described in the literature) Polish tourist regions.

Przestrzeń sepulkralna w turystyce Wprowadzenie W polskiej tradycji kulturowej cmentarze zawsze p... more Przestrzeń sepulkralna w turystyce Wprowadzenie W polskiej tradycji kulturowej cmentarze zawsze pełniły niezwykle istotną i doniosłą rolę. Szczególny szacunek, jakim są obdarzane, wynika zarówno z uniwersalnych wartości humanistycznych (miejsce pochówku najbliższych, którym należy się nasza pamięć), jak i z zasad oraz na-kazów religijnych czy też uczuć narodowo-patriotycznych (groby przod-ków, poległych za ojczyznę żołnierzy i powstańców). Opisując wielorakie znaczenia cmentarzy A. Michałowski (2001) pod-kreśla, że pełnią one funkcje: a) "sacrum" – świętej przestrzeni, której szczególny, transcendentny charakter wynika z faktu złożenia i przechowywania doczesnych szczą-tków wielu pokoleń, b) "archiwum" – szczególnego zbioru informacji o historii lokalnych społeczności, ich przywódcach, osobistościach, ważnych wydarzeniach, c) "muzeum" – wyjątkowego (zgromadzonego na cmentarzu i poświę-conego tej samej tematyce) zbioru dzieł sztuki stworzonych przez zna-...

Turystyka społeczna a jakość życia, P. Różycki (red.), COTG PTTK, Kraków., 2022

Abstrakt Na początku XXI w. jakość życia stała się bardzo popularnym terminem, często używanym z... more Abstrakt
Na początku XXI w. jakość życia stała się bardzo popularnym terminem, często używanym zarówno w publikacjach naukowych, dyskusjach w mediach, jak i rozmowach zwykłych ludzi. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie teoretycznych podstaw jakości życia (w tym: historii badań, problemów terminologicznych, obszarów składowych etc.), charakterystyka roli i znaczenia turystyki w holistycznej koncepcji jakości życia człowieka, a także określenie możliwości wykorzystania turystyki społecznej do podnoszenia poziomu i jakości życia mieszkańców. Zastosowano metodę desk research, polegającą na przeglądzie i krytycznej analizie dostępnej literatury przedmiotu (głównie polskich publikacji naukowych z lat 2000‒2021). Uzyskane wyniki dowodzą, że: 1. jakość życia jest pojęciem nastręczającym badaczom dużych problemów ze względu na swą wielowymiarowość, skomplikowanie i wysoce subiektywny charakter, 2. turystyka i rekreacja stanowią istotną składową obiektywnej i subiektywnej jakości życia współczesnego człowieka, wpływając na jego dobrostan fizyczny, materialny, społeczny i emocjonalny, 3. turystyka społeczna może i powinna być wykorzystywana przez władze jako skuteczne narzędzie wyrównywania szans i podnoszenia jakości życia marginalizowanych grup mieszkańców.

Abstract
At the beginning of the 21st century, the term “quality of life” became very popular and widely used in scientific publications, media debates and conversations among ordinary people. The purpose of this paper is to present the theoretical foundations of the quality of life (including the history of research, terminology problems, component areas, etc.), describe the role and significance of tourism in the holistic conception of the quality of human life, as well as to specify the possibilities of using social tourism in order to increase the level and quality of the citizens’ lives. The method used in the study was desk research, which involves a review and critical analysis of the available literature on the subject (mostly Polish scientific publications that appeared between 2000 and 2021). The obtained results prove that: 1) quality of life is a difficult concept for researchers to deal with, due to its multidimensional nature, intricacy and highly subjective character; 2) tourism and recreation are a significant component of the objective and subjective quality of modern human life, impacting people’s physical, material, social and emotional wellbeing; 3) social tourism may and should be used by authorities as an effective tool to create equal opportunities and raise the quality of life of the marginalized groups of residents.

COTG PTTK Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2021

widzenia autorów i wybrane, zgodne z ich naukowymi zainteresowaniami, aspekty tego zjawiska. Z pe... more widzenia autorów i wybrane, zgodne z ich naukowymi zainteresowaniami, aspekty tego zjawiska. Z pewnością nie jest to pełny obraz turystyki społecznej w naszym kraju, a tym bardziej jego dogłębna, wielopłaszczyznowa analiza. Do tego konieczne są systematyczne i prowadzone na szeroką skalę badania naukowe. Mam jednak nadzieję, że przedstawione prace spotkają się z życzliwym przyjęciem Czytelników, skłonią do refleksji i zastanowienia, a być może nawet zachęcą do polemiki lub podjęcia własnych projektów badawczych.

Turystyka społeczna w regionie łódzkim, A. Stasiak (red.), 2010

Publikacja jest pierwszym tak szczegółowym opracowaniem naukowym dotyczącym turystyki społecznej ... more Publikacja jest pierwszym tak szczegółowym opracowaniem naukowym dotyczącym turystyki społecznej w Polsce. Praca składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich zawiera ogólne teoretyczne rozważania na temat analizowanego zjawiska. W kolejnych rozdziałach zaprezentowano: turystykę społeczną w kontekście rozwoju ekonomii społecznej, problemy związane z definiowaniem i badaniem turystyki społecznej oraz refleksje dotyczące istoty dofinansowywania podróży i wypoczynku. Dopełnieniem tych rozważań jest analiza europejskich programów turystyki społecznej: unijnego Calypso i hiszpańskiego Europe Senior Tourism. Druga część książki poświęcona została diagnozie stanu turystyki społecznej w regionie łódzkim. Badaniu poddano potencjał i działalność wybranych podmiotów, zajmujących się organizacją dotowanego wypoczynku (Caritas Archidiecezji Łódzkiej, PTTK, PTSM, ZHP, 4 duże zakłady pracy i LZS-y). Swoiste podsumowanie tych zagadnień stanowi analiza polityki samorządów gmin w zakresie wspierania podróży swoich mieszkańców.

Perspektywy i kierunki rozwoju turystyki społecznej w Polsce, A. Stasiak (red.), 2011

Turystyka społeczna Po latach zaniechania, turystyka słabszych ekonomicznie grup społecznych pono... more Turystyka społeczna Po latach zaniechania, turystyka słabszych ekonomicznie grup społecznych ponownie stała się w ostatnim czasie ponownie przedmiotem zainteresowania środowiska naukowego. Cieszyć musi przy tym fakt, że podjęto zarówno studia nad teoretyczną istotą tego staro-nowego zjawiska, jak i podstawowe badania empiryczne dotyczące jego różnych aspektów. Niniejsza publikacja zawiera najnowsze przemyślenia zarówno naukowców, jak i praktyków. Podzielona została na 6 rozdziałów. W pierwszym zaprezentowano dotychczasowe kierunki rozwoju turystyki społecznej w Europie, opierając się na przykładach konkretnych rozwiązań zastosowanych w wybranych krajach. Wskazano też na możliwość rozszerzenia pojęcia „turystyka społeczna” na turystyczne przedsięwzięcia ekonomii społecznej. W drugim rozdziale poddano analizie działalność organizatorów dotowanej tury-styki, w tym zakładów pracy, małej organizacji pozarządowej oraz placówki muzealnej. Część trzecia i czwarta poświęcone są charakterystyce różnych aspektów podróży grup społecznych wymagających wsparcia: dzieci i młodzieży, rodzin w specjalnej sytuacji, Polonii, osób niepełnosprawnych oraz seniorów. W rozdziale piątym podjęto próbę określenia roli turystyki społecznej dla lokalnej gospodarki (na przykładach ekonomii społecznej), a w rozdziale szóstym – identyfikacji barier utrudniających jej rozwój. Z pewnością artykuły zawarte w książce nie wyczerpują wszystkich zagadnień związanych z problematyką rozwoju turystyki społecznej w Polsce. Znacząco jednak wzbogacają naszą dotychczasową wiedzę o tym dynamicznie rozwijającym się zjawisku. Mogą też być dobrym punktem wyjścia do dalszych dyskusji, a także podejmowania nowych naukowo-praktycznych inicjatyw w tym zakresie.

Perspektywy i kierunki rozwoju turystyki społecznej w Polsce, A. Stasiak (red.), 2011

„Turystyka społeczna” w ostatnich latach stała się za sprawą Unii Europejskiej (Śledzińska 2010) ... more „Turystyka społeczna” w ostatnich latach stała się za sprawą Unii Europejskiej (Śledzińska 2010) jednym z bardziej popularnych i wywołujących żywe reakcje słów-kluczy branży turystycznej. Może to budzić pewne zdziwienie – wszak bez wątpienia cała turystyka jest zjawiskiem społecznym: jest wytworem społeczeństwa na pewnym (wysokim) poziomie jego rozwoju, jest też przyczyną powstawania wielu innych zjawisk i procesów społecznych. Dlaczego więc tak chętnie dodatkowo podkreśla się jej społeczny charakter?
„Wytłumaczenie może być tylko jedno: pewne formy turystyki są «bardziej społeczne» niż inne, pełniej (skuteczniej) realizują pożądane cele społeczne, czy też są planowo wykorzystywane jako narzędzie osiągania ważnych z punktu widzenia całego społeczeństwa efektów.” (Stasiak 2010). Takimi strategicznymi celami są np.: indywidualny rozwój każdego człowieka (obywatela) czy też ogólnie rozumiane dobro publiczne. Dlatego wspólnocie opłaca się wspierać wypoczynek części swoich członków.
Gdyby jednak chodziło wyłącznie o zwykłe dofinansowywanie podróżowania, można byłoby pozostać przy pojęciu „turystyka socjalna”, choć jak twierdzi B. Włodarczyk (2010, s. 25) jest to już „termin przestarzały, nieatrakcyjny, zdewaluowany i mocno zamortyzowany psychologicznie”.
Turystyka społeczna wydaje się jednak rzeczywiście zjawiskiem szerszym, bardziej wielowymiarowym i… bardziej społecznym.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę identyfikacji głównych grup działań podejmowanych w ramach turystyki społecznej, a także najbardziej istotnych barier ograniczających jej rozwój w Polsce. Ich skuteczna likwidacja wiąże się z potraktowaniem turystyki społecznej jako elementu ogólnej polityki społecznej państwa – swoistego narzędzia realizacji celów wybranych polityk szczegółowych. Propozycja takiego systemowego podejścia do wsparcia podróżowania znajduje się w końcowej części artykułu.

Turystyka rodzinna a zachowania prospołeczne, Edited by Jolanta Śledzińska, Bogdan Włodarczyk, 2011

Podróże rodzinne istnieją praktycznie od początku nowoczesnej turystyki, a ich podstawowe cele, m... more Podróże rodzinne istnieją praktycznie od początku nowoczesnej turystyki, a ich podstawowe cele, mimo ewolucji, przez dziesięciolecia nie ulegały zasadniczym przewartościowaniom. Sytuacja zmieniła się wraz z rozwojem społeczeństwa postmodernistycznego (ponowoczesnego). Zarówno na rodzinie, jak i turystyce – w sposób chaotyczny, przypadkowy, często przeciwstawny – swoje niezatarte piętno odcisnęły współczesne trendy i zjawiska: globalizacja, konsumpcjonizm, indywidualizm, relatywizm moralny, dominacja popkultury, nowe ruchu społeczne, problemy tożsamościowe, informatyzacja i wiele innych. Do najważniejszych czynników kształtujących aktualnie turystykę rodzinną w Polsce zaliczono: • ilościowe i jakościowe zmiany modelu polskiej rodziny (dominacja rodzin małych: 2 + 1 lub 1 + 1, wzrost znaczenia alternatywnych form rodziny, zmiana charakteru relacji pomiędzy członkami rodziny – zamiana ról: nauczyciel-uczeń), • ogólne trendy i przeobrażenia turystyki w świecie ponowoczesnym (konsumpcyjny styl życia, który traktuje podróżowanie jedynie jako źródło przyjemności i zabawy, wzrost znaczenia dzieci w planowaniu, przygotowywaniu i realizacji wyjazdów), • zainteresowanie komercyjnych podmiotów rodziną jako atrakcyjnym segmentem rynku turystycznego, który jednak wymaga indywidualnego podejścia i specjalnie profilowanej oferty (specjalne pakiety wakacyjne, animacje i kluby dla dzieci, hotele przyjazne rodzinie, parki tematyczne, odrębne portale internetowe, przewodniki turystyczne itp.).

The countryside is a specific area generating and receiving tourist movement. The tourist activit... more The countryside is a specific area generating and receiving tourist movement. The tourist activity of rural population in Poland is significantly lower than in case of urban citizens. The main barrier is related to the economic factors as well as summer farming activities and organizational, informational, social and infrastructural restraints. As the large percentage of rural population has no possibility to fulfil their tourist-recreational needs, they should be covered by a special support programme in terms of social tourism (as well as quasi-social and socially committed tourism). On the other hand, creating social travel agencies in areas endangered by marginalisation can become a beginning of important social-economic changes, stimulate entrepreneurship, create new jobs, help prevent pathology and social exclusion, integrate local community, build the so-called social capital and increase the general life quality of the inhabitants. That is why the support for both inbound and outbound tourism should be the way of helping the socially excluded rural inhabitants.

Wyzwania współczesnej polityki turystycznej. Problemy polityki turystycznej, A. Rapacz (red.), 2012

Artykuł jest próbą wskazania głównych problemów związanych z definiowaniem, badaniem i określenie... more Artykuł jest próbą wskazania głównych problemów związanych z definiowaniem, badaniem i określeniem możliwości rozwoju turystyki społecznej. W ciągu ostatnich lat
widać wyraźną ewolucję poglądów związanych z definiowaniem tej formy podróżowania, określaniem kręgu beneficjentów, a także roli i znaczenia turystyki społecznej w przestrzeni i gospodarce turystycznej regionu. Prowadzone dyskusje upoważniają do stwierdzenia, że w najszerszym rozumieniu pojęcia „turystyka społeczna” mieszczą się co najmniej trzy podstawowe zjawiska: turystyka społeczna (sensu stricto), przedsiębiorczość społeczna w turystyce i podróże turystyczne powiązane z projektami społecznie zaangażowanymi. Dotychczasowe nieliczne analizy dowodzą, że problematyka turystyki społecznej w Polsce jest jeszcze słabo rozpoznana i bez wątpienia wymaga dalszych pogłębionych badań.

Wśród różnych produktów terytorialnych wyróżnić można także produkt turystyczny. Autorzy próbują ... more Wśród różnych produktów terytorialnych wyróżnić można także produkt turystyczny. Autorzy próbują scharakteryzować ten produkt wskazując na jego małą spójność w odróżnieniu od produktu turystycznego-miejsce, którego funkcjonowanie wymaga pewnej nadrzędnej idei. Determinacja geograficzna (w ujęciu przestrzennym) tego typu produktów pozwoliła także na podjęcie próby scharakteryzowania relacji między produktem turystycznym-miejsce a regionem turystycznym.

Among numerous territorial products one can name the tourist product. The authors attempt to describe it, pointing out its lack of unity as a concept compared to the tourist product-place which functions in accordance with a certain higher order idea. The geographic determination of this type of product enabled the authors to try and describe the spatial relation between the tourist product-place and the tourist region.

Транскордонне співробітництво як фактор активізації євроінтеграційних процесів, XVII Міжнароднa науково-практичнa конференція, Чернівці (Ukraina), 2008

The area as a tourist product is then, a conglomerate of various, sometimes very different elemen... more The area as a tourist product is then, a conglomerate of various, sometimes very different elements. They may be considered at several levels. These are: - heritage – nature, culture, history, economy etc., - infrastructure – hospitality industry: accommodation, catering, tourist information etc., - added value – symbolic attributes bringing about tourists’ psychological satisfaction: image of the area, its stereotypes, main idea of the product, its name, logo, promotion etc., - organization and management.

W klasycznej formule marketingowej „5P” pojęcie produktu wymieniane jest „jednym tchem” z pozosta... more W klasycznej formule marketingowej „5P” pojęcie produktu wymieniane jest „jednym tchem” z pozostałymi czterema składnikami. Dobrze, jeśli występują one bezpośrednio po produkcie, gorzej jeśli znajdują się przed nim. Istotnym bowiem jest postrzeganie produktu jako najważniejszego elementu marketingu-mix, który niezależni e od liczby składników „P” jest podstawą funkcjonowania całej formuły. Artykuł w całości poświęcony jest najważniejszemu „P” – produktowi turystycznemu. Po zaprezentowaniu najpopularniejszych definicji , omówiono materialne i niematerialne składniki takiego produktu. Następnie przedstawiono i scharakteryzowano 7 podstawowych kategorii produktu turystycznego: usługę, rzecz, wydarzenie, imprezę (pakiet turystyczny), obiekt, szlak i miejsce. Więcej uwagi poświęcono pakietowaniu usług turystycznych jako najczęstszej praktyce w tej branży. Wyróżniono m.in. pakiety podstawowe, poszerzone i fakultatywne, a także standardowe i specjalne. W końcowej części pracy autorzy przed...

Głównym celem artykułu jest uporządkowanie zagadnień związanych z produktem turystycznym i jego h... more Głównym celem artykułu jest uporządkowanie zagadnień związanych z produktem turystycznym i jego historycznym rozwojem. Autorzy podejmują próbę nowego spojrzenia na rozwój migracji i usług turystycznych. Podstawą rozważań są wyróżnione cztery kategorie produktu turystycznego (produkt antyczny, uniwersytecki, industrialny i globalny). Szczególną uwagę poświęcono ahistorycznemu rodzajowi migracji o charakterze religijnym i uzdrowiskowym. wskazano kierunki rozwoju turystyki w przyszłości, a zwłaszcza korzyści i zagrożenia dla miejscowości (obszarów) turystycznych.
The main objective of the article is to discuss issues concerning the 'tourist product' and its historical evolution and the authors attempt to shed new light on the development of tourist flows and tourist services. The discussion is based on the four specific categories of tourist product (ancient, university, industrial and global) with special attention paid to the non-historical character of tourist flows motivated by religion and health. In the summary development trends in tourism are pointed to, in particular the benefits and hazards for tourist areas.

Na początku XXI w. po raz pierwszy w swej historii branża turystyczna w Polsce rozwija się w mnie... more Na początku XXI w. po raz pierwszy w swej historii branża turystyczna w Polsce rozwija się w mniej lub bardziej, ale jednak uporządkowany, sformalizowany sposób. W 1997 r. powstała pierwsza nowoczesna „Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego”. W kolejnych latach opracowano następne dwa dokumenty strategiczne. Regionalne strategie rozwoju turystyki zaczęły powstawać po 2004 r., po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Początkowo najważniejszym powodem ich opracowywania były starania o pozyskanie środków unijnych. Dopiero później zaczęto je traktować jako najważniejsze dokumenty definiujące regionalną politykę turystyczną, wytyczające dalekosiężne cele i kierunki działania dla całej branży. Artykuł stanowi podsumowanie badań ankietowych przeprowadzonych przez autorów na zlecenie Wiadomości Turystycznych w 16 urzędach marszałkowskich w Polsce. Ich celem było zbadanie stopnia przygotowania i poziomu wdrożenia regionalnych strategii turystycznych w połowie 2010 r. W opracowaniu przedstawiono jedynie wybrane zagadnienia i wyniki, gdyż zebrany materiał jest bardzo obszerny. Szczegółowo scharakteryzowano: produkty turystyczne wskazane w regionalnych strategiach turystycznych, plany rozwoju i postęp prac nad zintegrowanym systemem informacji turystycznej, a także największe (najdroższe) projekty turystyczne w polskich regionach.

Najstarsze strategie działania wywodzą się ze starożytności i dotyczą zarządzania państwem i dowo... more Najstarsze strategie działania wywodzą się ze starożytności i dotyczą zarządzania państwem i dowodzenia wojskiem. Strategie gospodarcze pojawiły się zdecydowanie później, wraz z narodzinami nowoczesnego przedsiębiorstwa w 2. poł. XX w. W latach 80. metodę tę zaadaptowano do potrzeb zarządzania rozwojem w jednostkach samorządu terytorialnego. Obecnie można więc mówić o dwóch rodzajach strategii rozwoju: różnych przedsiębiorstw (w tym firm turystycznych) oraz różnych obszarów (najczęściej jednostek podziału administracyjnego). W artykule zaprezentowano miejsce turystyki w planowaniu strategicznym w Polsce po wejściu do Unii Europejskiej (na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym). Następnie szczegółowo omówiono istotę strategii rozwoju (w tym także strategii rozwoju turystyki) i korzyści wynikające z jej posiadania (dla gminy, podmiotów gospodarczych, społeczności lokalnej i władz). W dalszej części pracy dokładnie opisano poszczególne fazy budowy strategii, zwracając baczną uwagę ...

Raport, 2011

Opracowania | Wdra˝enia | Finansowanie 2 r ra ap po or rt t WIADOMOŚCI TURYSTYCZNE Strategie rozw... more Opracowania | Wdra˝enia | Finansowanie 2 r ra ap po or rt t WIADOMOŚCI TURYSTYCZNE Strategie rozwoju turystyki Ja kie wy mier ne ko rzy ści pły ną z po sia da nia strate gii roz wo ju tu ry sty ki?

Bulletin of Geography. Socio-economic Series, 2022

Travel has been inspired by films for many years, but only in the early 21 st century did it begi... more Travel has been inspired by films for many years, but only in the early 21 st century did it begin to constitute a significant volume. In many places in the world, film tourism has become a true phenomenon. The paper constitutes the first so broad an attempt at determining the state of film tourism in Poland. Based on 15 years of the author's own research and research by other Polish scholars, an inventory of film heritage (film locations, museums, festivals and other attractions) was taken and-as far as the available data allowed-the characteristics of associated tourist traffic were provided. The research procedure revealed numerous gaps in our knowledge. Hence, apart from other conclusions, a list of problems that, in the years to come, should become a subject of interest among cultural tourism scholars in Poland was included in the summary.

Turystyka literacka i filmowa jest na początku XXI w. jedną z najdynamiczniej rozwijających się f... more Turystyka literacka i filmowa jest na początku XXI w. jedną z najdynamiczniej rozwijających się form turystyki kulturowej. Jej celem są zarówno miejsca i obiekty związane z życiem i działalnością twórców, jak i uwiecznione w dziełach plenery. Szczególne zainteresowanie turystów wzbudzają interaktywne teatralne formy zwiedzania, udział w różnorodnych wydarzeniach kulturalnych, wędrówki szlakami tematycznymi etc. W artykule zaprezentowano fenomen turystyki literacko-filmowej na świecie i w Europie, a zwłaszcza Wielkiej Brytanii. Kraj ten jest zdecydowanym liderem na europejskim rynku podróży tego typu, o czym decydują zarówno wieloletnie tradycje (np. odbywający się od ponad 50 lat Bloomsday), jak i najnowsze podróże śladami bohaterów bestsellerów D. Browna i J.K. Rowling. W dalszej części opracowania zaprezentowano potencjał turystyki literackiej i filmowej w Polsce, m.in. muzea literackie, szlaki tematyczne, wydarzenia filmowe, miasta posiadające swój literacko-filmowy mit. W podsumowaniu wskazano na możliwości wykorzystania tych zasobów do rozwoju tej formy podróżowania w naszym kraju.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska sectio B – Geographia Geologia Mineralogia et Petrographia, 2021

W analizach turystyki filmowej często podkreśla się, że jest to zjawisko chimeryczne, trudne do z... more W analizach turystyki filmowej często podkreśla się, że jest to zjawisko chimeryczne, trudne do zarządzania i szybko przemijające. Ważne jest więc stworzenie trwałych atrakcji, które niezależnie od zmieniającej się koniunktury na rynku turystycznym i filmowym będą przyciągały miłośników kina. Mogą to być np. muzea filmowe. W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji (wielkość i charakter zbiorów, tematyka ekspozycji, dodatkowa działalność itd.) zidentyfikowano w Polsce kilkanaście placówek o charakterze muzealnym, których ekspozycje związane są w różny sposób z kinematografią. Podzielono je na pięć grup: właściwe muzea filmowe, izby pamięci, placówki paramuzealne, inne muzea związane z filmem oraz muzea nieistniejące (zlikwidowane).

W drugiej części artykułu dokonano charakterystyki osób odwiedzających cztery instytucje (Muzeum Kinematografii w Łodzi, Fabryka „Emalia” Oskara Schindlera w Krakowie, Muzeum Dobranocek w Rzeszowie, Muzeum Kargula i Pawlaka w Lubomierzu). Na podstawie udostępnionych ogólnych statystyk muzealnych określono poziom frekwencji, strukturę widzów (w tym sylwetki typowych odwiedzających) i sezonowość ruchu turystycznego. Ewenementem na tle pozostałych placówek jest Fabryka „Emalia” Oskara Schindlera w Krakowie. Z uwagi na liczbę zwiedzających (ponad 400 tys.) i zasięg oddziaływania (przewaga turystów z zagranicy) ma rangę międzynarodową. Potencjał innych muzeów jak na razie jest jednak słabo wykorzystywany.

Analyses of film tourism often stress the fact that it is a chimeric phenomenon, difficult to manage and transient. Thus, it is important to create permanent attractions that would draw film lovers, irrespective of the changing conjuncture on the tourist and film market. Those can be, for instance, film museums. As a result of the conducted inventory (size and character of collection, topic of exposition, additional activity, etc.) more than a dozen facilities of museum character whose expositions are in different ways connected with cinematography were identified in Poland.
They were divided into five groups: film museums proper, halls of memory, institutions related to museums, other museums connected with film and defunct museums (closed down). The second part of the paper characterises visitors to four institutions (Museum of Cinematography in Lodz, Oskar Schindler’s Enamel Factory in Krakow, Bedtime Cartoons Museum in Rzeszow, Kargul and Pawlak Museum in Lubomierz). On the basis of the available general museum statistics, the level of frequency, visitors’ structure (including characteristics of typical visitors) and seasonality of the tourist traffic were determined. Oskar Schindler’s Enamel Factory in Krakow is a rarity against all the other facilities. Due to the number of visitors (over 400 thousand) and the range of impact (prevalence of foreign tourists), it has an international status. In turn, the potential of other museums has, so far, been poorly used.

Games and Culture, 2023

Handbook of Niche Tourism , 2022

This chapter is a case study presenting the rapid growth of the escape room sector in Poland in 2... more This chapter is a case study presenting the rapid growth of the escape room sector in Poland in 2016–2019. The purpose of the work is to give a general description of supply and demand. Individual objectives include the following: presenting the quantitative development of escape rooms in Poland from 2013 to 2020, identifying the location factors (spatial concentration) in the largest Polish cities and defining the character and themes of escape rooms. With regard to the sphere of demand, the aim was to describe the psychological and social profile of the typical Polish escape room enthusiast (personal traits, motivations, emotions accompanying the game).

Globalizacja odciska swoje piętno również na rynku czasu wolnego, sprzyjając upowszechnianiu się ... more Globalizacja odciska swoje piętno również na rynku czasu wolnego, sprzyjając upowszechnianiu się na całym świecie zupełnie nowych form rekreacji. Doskonałym przykładem takiej błyskawicznej dyfuzji innowacji w globalnej skali jest powstanie i rozwój escape rooms. Celem artykułu jest próba wyjaśnienia niebywałej popularności pokoi zagadek w Polsce, głównie przez pryzmat analizy ich oferty. W pracy opisano genezę i rozwój tej formy rekreacji, omówiono lokalizację blisko 600 lokali działających w 2016 r., a także dokonano szczegółowej charakterystyki escape rooms w 10 polskich metropoliach. Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że fenomen pokoi zagadek wyrasta m.in. z fundamentalnych założeń tzw. gospodarki doświadczeń. Słowa kluczowe: czas wolny, formy rekreacji, escape rooms, pokoje zagadek, gospodarka doświadczeń.

Globalization leaves its footprint on the leisure market contributing to the global popularizatio... more Globalization leaves its footprint on the leisure market contributing to the global popularization of brand new forms of recreation. A perfect example of such instant diffusion of innovation on a global scale is the rapid development of escape rooms. The aim of the article is to try and explain the extraordinary popularity of escape rooms in Poland, mainly through an analysis of what they offer. The author presents the origins and development of this particular form of recreation, discusses the location of nearly 600 facilities functioning in 2016, as well as giving a detailed description of escape rooms in the ten large Polish cities. The study leads to the conclusion that the phenomenon of escape rooms stems from, among other things, the fundamental assumptions of the experience economy.

Turyzm/Tourism, 2019

During five years of extremely rapid and spontaneous development, escape rooms have become a perm... more During five years of extremely rapid and spontaneous development, escape rooms have become a permanent component of Polish urban space. At the same time, this form of recreation has gained a whole community of enthusiasts. The aim of the article is to present a comprehensive description of the people who visit escape rooms in Poland through an online survey including 718 users of lockme.pl, the largest promotional and booking portal in the country. The results have enabled the author to identify the socio-demographic features of the players, sources of information about escape rooms, user motivations, the frequency, character and course of visits, the emotions accompanying the game, as well as general opinions and evaluations of Polish escape rooms.

Turyzm/Tourism, 2019

W ciągu pięciu lat niezwykle dynamicznego i żywiołowego rozwoju escape roomy na trwałe wpisały si... more W ciągu pięciu lat niezwykle dynamicznego i żywiołowego rozwoju escape roomy na trwałe wpisały się w przestrzeń polskich miast. Równocześnie powstała też specyficzna społeczność miłośników tej formy rekreacji. Celem artykułu jest wieloaspektowa charakterystyka odwiedzających pokoje zagadek w Polsce. W przeprowadzonym drogą internetową badaniu ankietowym wzięło udział 718 osób skupionych wokół największego w kraju portalu promocyjno-rezerwacyjnego lockme.pl. Uzyskane wyniki umożliwiły identyfikację m.in.: cech społeczno-demograficznych graczy, źródeł informacji o pokojach, motywów odwiedzin, charakteru i przebiegu wizyt, emocji towarzyszących rozgrywce, a także ogólnych opinii i ocen polskich escape roomów.
Słowa kluczowe: czas wolny, formy rekreacji, escape roomy, pokoje zagadek, gospodarka doświadczeń.

16 sierpnia 2004 r. minister gospodarki i pracy wydał rozporządzenie w sprawie przewodników turys... more 16 sierpnia 2004 r. minister gospodarki i pracy wydał rozporządzenie w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek, w którym określone zostały szczegółowe warunki prowadzenia szkoleń i zasady postępowania egzaminacyjnego. Z kolei w 2005 r., w związku z nowym podziałem zadań i kompetencji administracji terenowej, dotychczasowe zadania wojewodów związane ze sprawdzaniem kwalifikacji kandydatów pilotów wycieczek znalazły się w gestii marszałków województw.
W niniejszym, drugim już wydaniu testów i pytań egzaminacyjnych dla kandydatów na pilotów wycieczek uwzględniono wszystkie aktualnie obowiązujące przepisy (stan prawny na dzień 01.01.2007 r.).
Celem publikacji jest przedstawienie specyfiki egzaminu przeprowadzanego przez Komisję Egzaminacyjną ds. Pilotów Wycieczek w Łodzi (w każdym województwie wygląda on trochę inaczej). Mamy nadzieję, że uwagi o przebiegu egzaminu, zasadach i kryteriach oceniania, a zwłaszcza zbiory przykładowych pytań egzaminacyjnych ułatwią kandydatom właściwe przygotowanie.

Etyka przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. Materiały z V Forum Pilotażu i Przewodnictwa, Z. Kruczek (red.), 2010

Wstęp Oprowadzanie turystów, sprawowanie opieki nad nimi, przekazywanie im wiedzy krajoznawczej w... more Wstęp Oprowadzanie turystów, sprawowanie opieki nad nimi, przekazywanie im wiedzy krajoznawczej w czasie podróży turystycznych należą do najbardziej podstawowych czynności związanych z obsługą ruchu turystycznego. Obowiązki te, choć w różnym zakresie, wykonują piloci wycieczek i przewodnicy turystyczni. To przede wszystkim od ich osobistych predyspozycji, umiejętności oraz posiadanej wiedzy zależy ostateczne zadowolenie i satysfakcja turystów. Dla jakości świadczonych usług kluczowy okazuje się więc, obok nabywanego przez lata doświadczenia, zakres i charakter przygotowania zawodowego w ramach specjalistycznych kursów. W opracowaniu podjęto próbę analizy programów i form kształcenia kandydatów na przewodników turystycznych i pilotów wycieczek w Polsce. W analizie uwzględniono tradycje w zakresie prowadzenia szkoleń przewodnickich i pilockich w naszym kraju, podstawy prawne ich organizacji, zakres merytoryczny, czasowy i przestrzenny programów oraz formy tego typu szkoleń.

Folia Turistica, 2020

Abstrakt Cel. Celem artykułu jest przeniesienie wybranych elementów teorii gospodarki doświadcze... more Abstrakt
Cel. Celem artykułu jest przeniesienie wybranych elementów teorii gospodarki doświadczeń (experience economy) na grunt turystyczny, ze szczególnym uwzględnieniem usług pilockich i przewodnickich. Zamierzeniem autora było przedstawienie ogólnych podstaw teoretycznych tej koncepcji, podkreślenie specyfiki i odmienności doświadczeń turystycznych, a także określenie roli pilotów i przewodników w ich kreowaniu. W drugiej części opracowania szczegółowo omówione zostały najważniejsze narzędzia oraz zasady świadomego i celowego inscenizowania doświadczeń turystów przez pilotów i przewodników (aspekt aplikacyjny).
Metoda. Opracowanie powstało na podstawie studiów literaturowych (polskich i zagranicz-nych publikacji naukowych), wyników wcześniejszych własnych badań nad doświadczeniami turystycznymi oraz wieloletniej praktyki zawodowej autora (jako pilota wycieczek, wykładow-cy kursów i egzaminatora). Rozważania teoretyczne zostały zilustrowane wynikami obserwacji (uczestniczącej, niejawnej, niekontrolowanej) kilkunastu imprez turystycznych jednego z naj-większych polskich touroperatorów.
Wyniki. Na podstawie przeprowadzonych rozważań można stwierdzić, że: 1) doświadczenie turystyczne różni się znacząco od "zwykłego" doświadczenia rynkowego, gdyż jest zarazem istotą i sensem podróżowania, 2) zadaniem pilotów wycieczek powinna być m.in. dbałość o po-żądany kształt końcowego doświadczenia uczestników wyjazdu, 3) najważniejszym narzędziem kreowania doświadczeń turystycznych pozostaje storytelling, 4) inscenizowanie doświadczeń turystycznych jest swego rodzaju sztuką, którą rządzą określone reguły.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Ze względu na teoretyczny charakter rozważań i ograniczony zasięg badań własnych przedstawione w artykule tezy wymagają empirycznego potwierdzenia na szerszej próbie. Praca może stać się zaczątkiem dyskusji nad uzupełnieniem teoretycznych podstaw warsztatu pilota (przewodnika) o wybrane elementy koncepcji gospo-darki doświadczeń, a także inspiracją do podjęcia bardziej szczegółowych badań nad świadomym inscenizowaniem doświadczeń turystycznych przez pilotów i przewodników.
Implikacje praktyczne. W artykule zaprezentowano zestaw konkretnych, szczegółowych zasad służących efektywnemu kreowaniu wyjątkowych, niepowtarzalnych doświadczeń turystycznych. Zalecenia te powinny okazać się przydatne w codziennej pracy pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.
Oryginalność. Praca jest pierwszą w polskiej, a być może i światowej literaturze przedmiotu próbą adaptacji elementów teorii gospodarki doświadczeń do zagadnień pilotażu i przewodnictwa turystycznego.
Rodzaj pracy. W artykule zaprezentowano zarówno koncepcje teoretyczne, jak i wyniki badań empirycznych.
Słowa kluczowe: gospodarka doświadczeń, piloci i przewodnicy, kreowanie doświadczeń, memorable experience, storytelling.

Jednym z wyraźnie zarysowujących się zjawisk na przełomie XX i XXI w. jest dynamiczny rozwój tury... more Jednym z wyraźnie zarysowujących się zjawisk na przełomie XX i XXI w. jest dynamiczny rozwój turystyki kulturowej. Wyjazd z miejsca zamieszkania staje się dla większości ludzi okazją do rozwoju zainteresowań, poznawania nowych ludzi, zwiedzania zabytków i muzeów, udziału w interesujących wydarzeniach, festiwalach i koncertach, krótko mówiąc staje się okazją do podnoszenia poziomu własnej kultury.
Polska ma wielowiekową, bogatą i różnorodną kulturę, a nazwiska wielu twórców i artystów są znane i cenione na całym świecie. Dlaczego więc turystyka kulturowa nie jest wizytówką naszego kraju? Odpowiedź na to pytanie wydaje się stosunkowo prosta: bo nie umiemy odpowiednio sprzedać naszej kultury, bo nie potrafimy przygotować atrakcyjnej oferty dla tych ambitniejszych turystów, bo branża turystyczna nie może porozumieć się ze sferą kultury…
Niniejsza publikacja jest próbą rozpoczęcia dialogu między światem kultury a światem turystyki. Zebrano w niej głosy zarówno teoretyków (pracowników naukowych uczelni turystycznych i artystycznych), jak praktyków (przedstawicieli instytucji kultury). Przygotowane artykuły prezentują niekiedy krańcowo różne punkty widzenia, odmienne pryncypia i hierarchie wartości, nierzadko nawet pretensje i krytyczne uwagi wobec drugiej strony. Tylko jednak w ten sposób – dzięki otwartej i życzliwej dyskusji – można poznać i zrozumieć racje partnera. A to jest już pierwszy krok do nawiązania bliższej współpracy.
Do tej pory bowiem w Polsce kultura i turystyka z reguły funkcjonowały oddzielnie, niejako obok siebie. Czas chyba najwyższy, by połączyć siły, gdyż na takim rozdziale wszyscy zbyt dużo tracimy.

Oddajemy do Państwa rąk drugą już publikację poświęconą związ-kom turystyki i kultury. Pierwsze o... more Oddajemy do Państwa rąk drugą już publikację poświęconą związ-kom turystyki i kultury. Pierwsze opracowanie, które ukazało się w 2007 r., miało w podtytule prowokacyjne pytanie: „razem czy oddzielnie?”. Przedstawiciele obu dziedzin (zarówno teoretycy, jak i praktycy) okazali się wyjątkowo zgodni – powiązania kultury i turystyki są tak ścisłe i wieloaspektowe, że wzajemna współpraca powinna być czymś naturalnym i bezdyskusyjnym. Dlaczego więc nie jest? Odpowiedź na to pytanie nie była już tak oczywista. Zestawienie tekstów, pisanych z różnych punktów widzenia, ujawniło m.in. istotne rozbieżności w priorytetach działania instytucji kultury i przedsiębiorstw turystycznych. Identyfikacja spornych kwestii wraz z deklaracją chęci rzeczowego dialogu mogą stać się po-czątkiem wspólnego poszukiwania najlepszych form współpracy.
Niniejsza książka jest więc kolejną odsłoną dyskusji, tym razem na temat efektywnych form kooperacji, które mają przynosić wszechstronne korzyści obu stronom. Autorzy artykułów, bazując na swej bogatej wiedzy i szerokim doświadczeniu zawodowym, prezentują różnorodne pomysły, wizje oraz potencjalne możliwości współdziałania kultury z turystyką. Niekiedy ocena tego samego zjawiska (np. rozwoju parków rozrywki) bywa diametralnie różna. Często jednak poglądy dyskutantów są zadziwiająco zbieżne. W wielu tekstach np. podkreśla się konieczność zmiany tradycyjnego sposobu myślenia, przełamywania stereotypów, otwartości na nowe doświadczenia, innowacyjności, kreatywności…
Upowszechnienie takiego punktu widzenia (zarówno w sferze kultury, jak i turystyki) z pewnością będzie sprzyjać tworzeniu trwałych podstaw do owocnego współdziałania w przyszłości, w tym zwłaszcza realizacji wspólnych inicjatyw i przedsięwzięć. A to powinno jeszcze bardziej zdynamizować rozwój turystyki kulturowej w Polsce, ku pełnej satysfakcji ostatecznych adresatów oferty turystycznej i kulturalnej.

W dyskursie na temat turystyki kulturowej bardzo często poruszany jest problem korzyści wynikając... more W dyskursie na temat turystyki kulturowej bardzo często poruszany jest problem korzyści wynikających z rozwoju tej formy podróżowania. Zarówno wśród naukowców, jak i praktyków dominuje przekonanie, że niemal zawsze zyski przeważają nad kosztami. Z przyjazdu turystów kulturowych profity może czerpać nie tylko branża turystyczna czy sektor kultury, ale także cały region będący celem tego typu wojaży. Problem polega więc nie na tym, czy turystyka kulturowa przynosi korzyści, tylko jaka jest struktura beneficjentów – innymi słowy, kto zyskuje na jej rozwoju. Sprawiedliwy (również w subiektywnej ocenie) podział kosztów i zysków wydaje się być niezbędnym fundamentem współdziałania firm turystycznych i instytucji kultury. Jakiekolwiek znaczące zachwianie proporcji pomiędzy nakładami a efektami szybko rodzi rozczarowanie kooperacją, sprzyja odrzucaniu kolejnych propozycji współpracy, a w skrajnych przypadkach może stać się źródłem wzajemnych pretensji czy wręcz zarzewiem otwartego konfliktu. Dlatego konieczne jest rzetelne, obiektywne rozpoznanie rodzaju i skali możliwych do osiągnięcia korzyści, tak by uniknąć nierealnych oczekiwań obydwu stron, dotyczących np. wielkości popytu, spodziewanego poziomu dochodów czy zysków. Trzeba też mieć świadomość, że dla branży turystycznej najważniejsze są efekty ekonomiczne (zysk). Dla kultury zaś pierwszoplanowe pozostają korzyści pozaekonomiczne (skuteczna realizacja misji, rozwój twórczości etc.), choć coraz częściej sfera finansowa staje się równie istotna (konieczność dopełnienia budżetu, zabezpieczenie dziedzictwa etc.). Z punktu widzenia zarządzających obszarem kluczowym jest z kolei fakt, że napływ turystów daje tzw. efekt mnożnikowy: pobudza przedsiębiorczość i zwiększa poziom dochodów także w innych dziedzinach lokalnej gospodarki. Oprócz szybko ujawniających się efektów, współpraca kultury i turystyki niesie z sobą również cały szereg trudniejszych do uchwycenia długofalowych pożytków: szersze możliwości promocji, tworzenie pozytywnego wizerunku regionu (miasta), przyciąganie inwestycji zwiększających konkurencyjność obszaru, rozwój kreatywnej gospodarki. Wskazane prawidłowości są dość dokładnie opisane w światowej literaturze przedmiotu. Na zagraniczne publikacje często powołują się też liczni współautorzy niniejszego opracowania. Przenoszenie na grunt polski wyników badań w innych krajach nie zawsze jednak musi być uzasadnione. Jak bowiem zauważył P. Zmyślony „skala korzyści jest indywidualna dla miejsca i podmiotu, zależna od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych”. Niestety, jak dotąd badania podstawowe nad ekonomicznymi i pozaekonomicznymi efektami rozwoju turystyki kulturowej w naszym kraju są stosunkowo nieliczne. W najbliższej przyszłości wskazane byłoby więc podjęcie projektów badawczych, które dowiodą, że również w Polsce na mariażu kultury i turystyki można wspólnie zyskać.

Przełom XX i XXI w. to czas dynamicznego rozwoju turystyki kulturowej zarówno na świecie, jak i w... more Przełom XX i XXI w. to czas dynamicznego rozwoju turystyki kulturowej zarówno na świecie, jak i w Polsce. Dla współczesnego turysty podróż to nie tylko wypoczynek i relaks, ale także poznanie, nowe doświadczenia, emocje, wrażenia i doznania wzbogacające jego rozwój kulturowy. Należy sądzić, że zjawisko to w dobie kultury indywidualizmu będzie się dynamicznie rozwijać i ewoluować.
Świat kolejny już raz „odkrywa” znaczenie historycznych szlaków, którymi przed wiekami, ale i całkiem jeszcze niedawno przemieszczali się (wędrowali) ludzie, przewożono towary. Drogi te były nie tylko nośnikiem myśli, idei czy przepływu towarów, ale jednocześnie umożliwiały poznanie przestrzeni, ludzi, kultur, często wcześniej nieznanych, a zdobyte doświadczenia uczyły tolerancji i poszanowania odmienności. Szlaki te służyły od zawsze (i służą nadal) do „oswajania” i doświadczania świata.
W ostatnich latach swoisty renesans tych tras, nazywanych powszechnie szlakami kulturowymi, stwarza nowe wyzwania dla kulturoznawców, etnologów, antropologów kultury i badaczy zajmujących się szeroko rozumianą turystyką (geografów, socjologów, ekonomistów). Zatem celowe wydają się powroty na drogi św. Jakuba w katolickiej Europie (w tym także w Polsce), na Szlak Bursztynowy łączący północ z południem Europy, na Mały i Wielki Szlak Jedwabny wiodący przez kraje Azji Środkowej poszukujące w tradycji swojej tożsamości.
W dobie jednoczącej się Europy i świata „bez granic” temat publikacji wydaje się być bardzo aktualny. W tym kontekście Polska ze swoimi znanymi szlakami, chociażby bursztynowym, cysterskim czy romańskim, niewątpliwie zajmuje istotne miejsce na mapie wielkich szlaków kulturowych Europy, a może nawet świata. Jednak nie mniej ważne są działania podejmowane przez lokalne władze i społeczności, które próbują budować swoje małe ojczyzny, szukając korzeni w mniej lub bardziej odległej przeszłości czy przestrzeni, czyli czasie i miejscu, czego przykładem może być choćby bajkowy szlak łódzkiego Se-Ma-Fora.
Poruszony problem będący w sferze zainteresowań nie tylko świata nauki, lecz i praktyki turystycznej wymaga stałego monitorowania stanu i rozwoju szlaków kulturowych na potrzeby turystyki (jego kulturowego dziedzictwa czy turystycznego zagospodarowania), wymiany wiedzy, poglądów i doświadczeń wynikających z obserwacji i prowadzonych badań. Wszystko to wpływa zarówno na wzajemne zrozumienie, jak i podejmowanie trafnych decyzji i wspólnych działań.
Myślą przewodnią niniejszej publikacji jest dyskusja nad nowymi – od niedawna eksplorowanymi i jeszcze nie do końca odkrytymi – polami współpracy kultury i turystyki, jakimi są szlaki kulturowe. Interesujące wy-daje się być innowacyjne i szerokie spojrzenie badaczy, autorów, twórców, odbiegające od dotychczasowych schematów w projektowaniu czy kreowaniu szlaków kulturowych z myślą o turystach. W poszczególnych częściach pracy analizie poddano różnorodne aspekty związane z rozwojem podróży po szlakach kulturowych, zwrócono uwagę na nowe obszary zainteresowań i aktywności turystów określanych mianem „kulturowych”, prekursorskie metody poznania dziedzictwa kulturowego szlaków i formy organizacyjne turystyki, możliwości wykorzystania najnowszych technologii, jak również konieczność podejmowania działań marketingowych zmierzających do ich komercjalizacji.
Zaanonsowana w tytule publikacji „wspólna droga” kultury i tury-styki, mająca wyraz w kulturowych szlakach turystycznych, z jednej strony wymaga dyskusji wykazującej podobieństwa i różnice w rozumieniu pojęć „szlak kulturowy” i „turystyczny szlak kulturowy”, „szlak turystyki kulturowej”; przedstawienia aktualnego stanu rozwoju szlaków kulturowych w Polsce, Europie i na świecie; określenia roli i znaczenia polskich szlaków kulturowych w systemie szlaków europejskich i światowych; identyfikacji relacji i powiązań między szlakami kulturowymi a sposobami i możliwościami wykorzystania ich dziedzictwa w przygotowaniu produktów turystycznych; wskazania przykładów dobrych praktyk związanych z wykorzystaniem szeroko rozumianych walorów szlaków kulturowych jako oryginalnych produktów turystycznych. Z drugiej strony działania praktyczne powinny obejmować: przygotowanie i wdrażanie nowych metod oceny potencjału kulturowego w przygotowywaniu szlaków turystycznych; wskazywanie sposobów oceny i możliwości wykorzystania szlaków kulturowych do promocji regionów i kreowania nowych produktów turystycznych; kreowanie szlaków kulturowych jako nowego, nowoczesnego i oryginalnego produktu turystycznego.
Należy jednak pamiętać, że warunkiem koniecznym powodzenia wszystkich wspomnianych wcześniej działań jest systemowe podejście do zagadnienia polegające na koordynacji i wzajemnej informacji dotyczącej powstania, oznakowania, promowania i wykorzystywania istniejących i projektowanych kulturowych szlaków turystycznych. Warunek ten jest niezależny od tego, czy szlak przygotowywany jest jako produkt turystyczny czy też nie, jak i od stopnia czy poziomu komercjalizacji w przypadku szlaków–produktów turystycznych. Całkowita bowiem dowolność w wytyczaniu nowych szlaków, nie tylko kulturowych, oraz brak postulowanej przez liczne środowiska ich ewidencji czy koordynacji podejmowanych na nich działań, przyczynić się mogą jedynie do „przeinwestowania” pod tym względem przestrzeni turystycznej, a w konsekwencji do zaburzenia tak pożądanego ładu przestrzennego.
Mamy nadzieję, że zawarte w opracowaniu treści będą inspirujące zarówno dla osób zajmujących się kulturą, jak i turystyką, w tym: naukowców, przedsiębiorców czy samorządowców, a poruszana problematyka na stałe zagości w dyskusjach i dokumentach dotyczących obu dziedzin aktywności.

Historia uczy, że od zarania dziejów zarówno kultura, jak i turystyka, niezależnie od sformułowań... more Historia uczy, że od zarania dziejów zarówno kultura, jak i turystyka, niezależnie od sformułowań używanych do określania tych pojęć, nieodmiennie towarzyszyły człowiekowi. Oprócz zaspokajania podstawowych potrzeb bytowych i zapewnienia sobie bezpieczeństwa człowiek wykazywał bowiem potrzebę otaczania się przedmiotami, które jakkolwiek nie były niezbędne do życia, to ich posiadanie lub możliwość choćby patrzenia na nie sprawiały mu radość czy przyjemność. Tworzył w ten sposób elementy szeroko rozumianej kultury materialnej. Z czasem także przedmioty codziennego użytku, narzędzia, urządzenia, tradycje, a nawet idee, zaczęły być uznawane za dziedzictwo kulturowe ludzkości. Rozwój cywilizacyjny, w tym rozwój kulturowy, oraz poszerzanie zakresu pojęcia „kultura”, sprawiają, że coś, co jeszcze kilka dziesięcioleci temu nie znajdowało zainteresowania (jak np. obiekty przemysłowe) dziś buduje wizerunek i markę miejsc czy obszarów uznawanych dotychczas za nieturystyczne. Przykłady takich „nowo odkrytych”, np. dla turystyki, elementów dziedzictwa kulturowego można mnożyć.
Równolegle z rozwojem kulturowym kształtowała się potrzeba poznania wynikająca z immanentnie ludzkiej cechy, jaką jest ciekawość. Już od najdawniejszych czasów podejmowane były podróże mające na celu poznanie tego, co kryje się za najbliższą górą, lasem, rzeką, morzem czy oceanem. Człowiek od zawsze był ciekawy świata, pragnął poznawać życie innych, a zdobyte doświadczenia były dla niego zazwyczaj inspiracją do podejmowania działań, których konsekwencją był kulturowy rozwój cywilizacyjny.
Można więc zaryzykować stwierdzenie, że te pierwotne potrzeby tworzenia i poznawania, charakterystyczne jedynie dla człowieka, wynosząc go ponad zaspokajanie potrzeb fizjologicznych są swoistym praźródłem związków między kulturą i turystyką. Upraszczając można założyć także, że aktywność turystyczna jest częścią szeroko rozumianej kultury, a także wyrazem możliwości i ambicji społeczeństw w dążeniu do realizacji powszechnego prawa do turystyki.
Efektem wspólnych korzeni kultury i turystyki jest stałe przenikanie się obu elementów tworzących trwałą jakość, jaką jest turystyka kulturowa. Właściwie nie sposób wyobrazić sobie wyjazdu turystycznego, który w mniejszym lub większym stopniu nie zawierałby pierwiastka kulturowego. Podobnie większość działań kulturalnych odbierana jest współcześnie jako mniej lub bardziej atrakcyjna turystycznie. Wydaje się więc, że wspólna historia kultury i turystyki to obecnie nie tylko drogi wychodzące z jednego punktu, które krzyżują się od czasu do czasu, ale przede wszystkim wspólny trakt wiodący do realizacji twórczych aspiracji, poznania i pozytywnych emocji.

Oddajemy do Państwa rąk kolejny, szósty już, tom monografii w serii „Kultura i Turystyka”. Tym ra... more Oddajemy do Państwa rąk kolejny, szósty już, tom monografii w serii „Kultura i Turystyka”. Tym razem opracowanie poświęcone jest identyfikacji i analizom obiektów i miejsc, w których zachodzi bezpośrednie zetknięcie turystów z kulturą odwiedzanego obszaru. Stąd podtytuł: „miejsca spotkań”.
Współczesna turystyka kulturowa jest niezwykle zróżnicowana, wielowymiarowa, wynika bowiem z wyjątkowo zindywidualizowanych potrzeb i motywacji dzisiejszych turystów. Nic więc dziwnego, że i przestrzenie, w których dochodzi do spotkania podróżnych z kulturą odwiedzanego obszaru mają również bardzo różnorodny i dynamiczny charakter. Silna konkurencja na rynku czasu wolnego sprawia, że obok tradycyjnych (by nie rzec „starych”) atrakcji dla odwiedzających pojawiają się coraz to nowe obiekty i miejsca, oferujące jeszcze więcej przeżyć, wrażeń, emocji… Wymuszają to zresztą sami turyści zagubieni w nieustannej pogoni za oryginalnym, niepowtarzalnym doświadczeniem wakacyjnym.
Charakterystykę tradycyjnych miejsc spotkań kultury i turystyki znajdą Państwo w rozdziałach 2. i 3. Zgromadzono w nich prace dotyczące przede wszystkim historycznych miast i placówek muzealnych. Autorzy, zarówno teoretycy, jak i praktycy z obu branż, na przykładach z Polski i Europy omawiają różne aspekty turystyki kulturowej w tych przestrzeniach. Analizie poddano m.in. miejską politykę turystyczną, fenomen turystycznych miast i miasteczek, aktualne trendy w polskim muzealnictwie czy nowe projekty i inwestycje muzealne.
Rozdział 4. poświęcony jest prezentacji nowych miejsc spotkań kultury i turystyki, często niezwykłych, osobliwych, a nawet wręcz szokujących. Znalazły się wśród nich np. centra nauki i techniki, atrakcje industrialne, centra handlowo-rozrywkowe, cmentarze, a także miejsca opuszczone i niedostępne.
Zgromadzone w publikacji rozważania oscylują przede wszystkim wokół problematyki efektywnego kształtowania atrakcyjnej, bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni spotkań – przestrzeni, która będzie sprzyjała wzbogacaniu przeżyć emocjonalnych i doświadczeń turysty w kontakcie z kulturą. Właśnie na emocje, wewnętrzne przeżycia i psychiczne satysfakcje, jako kluczowe elementy w postrzeganiu i ocenie atrakcji przez turystów, zwraca uwagę część autorów. Żyjemy wszak w epoce gospodarki doświadczeń…
Opublikowane prace skłaniają także ku szerszym refleksjom, a na ich podstawie rodzi się wiele ważnych pytań. Wśród najbardziej frapujących można wymienić: Jak ewoluują najważniejsze motywy, potrzeby i wymagania współczesnych turystów kulturowych? Jaka jest jakość i autentyczność przeżyć turystycznych w sztucznie wykreowanych miejscach spotkań? Czy możliwa jest koegzystencja tradycyjnych i nowych atrakcji, czy też nowe atrakcje staną się „zabójczą” konkurencją dla tradycyjnych instytucji kultury? Czy nowe atrakcje zawsze oferują bezwartościową rozrywkę dla mało wymagających klientów? W jaki sposób, i czy w ogóle, można przeciwstawić się bezlitosnym prawom rynku (dyktatowi popytu)? Jak dalece skuteczne w przypadku tradycyjnych atrakcji jest stosowanie benchmarkingu czy redefiniowanie misji instytucji?
Pierwszych prób odpowiedzi na te pytania można doszukiwać się w tekście. Na pełne i wyczerpujące trzeba chyba jednak będzie jeszcze trochę poczekać. Być może do następnego tomu z serii „Kultura i Turystyka”.

Oddajemy do Państwa rąk kolejny tom monografii „Kultura i Turystyka”, tym razem poświęcony turyst... more Oddajemy do Państwa rąk kolejny tom monografii „Kultura i Turystyka”, tym razem poświęcony turystyce wydarzeń. Wydarzenia zarówno dla kultury, jak i turystyki stanowią nieodłączny element funkcjonowania. Są magnesem przyciągającym nie tylko miłośników kultury, ale także turystów. Coś się wydarza…, coś, co należy zobaczyć, coś, w czym trzeba wziąć udział, uczestniczyć…, coś, co nakazuje wyjść z domu. Ale żeby wyjść, najpierw trzeba się przygotować, zaplanować, przywdziać odpowiedni strój podkreślający wyjątkowość chwili. Właśnie aura wyjątkowości, niecodzienności, odświętności jest nieodłączną cechą i kultury, i turystyki. Zarówno idąc do filharmonii na koncert, jak i ruszając na turystyczne szlaki chcemy oderwać się od powszednich problemów, doświadczyć żywych emocji, doznać prawdziwych, głębokich wzruszeń, do których jeszcze długo będziemy wracać we wspomnieniach. Również w tym sensie kultura i turystyka są niczym dwie siostry, bardzo do siebie podobne.
Na rynku kultury i turystyki występuje bardzo duże zróżnicowanie wydarzeń, począwszy od imprez stricte kulturalnych, takich jak wystawy, koncerty, festiwale (muzyczne, filmowe, teatralne), poprzez tradycyjne obrzędy, święta religijne, wydarzenia folklorystyczne, rekonstrukcje historyczne, aż po wydarzenia sportowe i rekreacyjne. Różnorodność tematyczna wydarzeń idzie w parze ze zróżnicowaniem ich rangi (globalne, międzynarodowe, krajowe, regionalne), skali (masowe, niszowe), form organizacyjnych (festiwale, wystawy, imprezy plenerowe, kameralne itp.) czy cykliczności (cykliczne, jednorazowe).
Ostatnie lata przyniosły niezwykle dynamiczny wzrost popularności wydarzeń w Polsce. Często obserwowanym przejawem działalności kulturalnej władz samorządowych czy organizacji społecznych, ale też i podmiotów komercyjnych, jest powoływanie do życia coraz to nowych imprez i festiwali. Ta masowość i powszechność wydarzeń niesie jednak ze sobą nieoczekiwane zagrożenia. Brak koordynacji terminów wydarzeń sprawia, że odrębne imprezy zaczynają ze sobą konkurować o tych samych widzów. Zbyt duża liczba wydarzeń nie jest korzystna również z innego powodu: doprowadza bowiem do ich dewaluacji. Coś, co miało być odświętne, wyjątkowe, wyczekiwane, staje się powszechne, łatwo dostępne.
Z drugiej strony wydarzenia wzbudzają coraz większe zainteresowanie wśród turystów. Pewnie zaspokajają one jakieś żywotne potrzeby współczesnego człowieka. Być może jest to potrzeba poczucia grupowej wspólnoty, współuczestnictwa w widowisku, poczucia elitarności, przynależności do grona „wybrańców”, czy też pragnienie celebrowania wyjątkowych chwil, doznawania emocji „na żywo”, których nie jest w stanie zapewnić żadna transmisja telewizyjna. Turystyka już nie tylko wykorzystuje karnawał jako atrakcję, ale sama stała się swoistym karnawałem, wieczną fiestą, nieustanną pogonią za zabawą, nowymi wrażeniami i zmysłowymi przyjemnościami. Ilościowy i jakościowy rozwój wydarzeń w Polsce oraz związany z tym wzrost ruchu turystycznego znalazły już odzwierciedlenie w dość licznych publikacjach naukowych. Oprócz badań podstawowych dotyczą one jednak przede wszystkim klasyfikacji wydarzeń i form turystyki (niekiedy bardzo szczegółowych).
Niniejsza publikacja koncentruje się wokół trzech zagadnień:
− istoty wydarzeń – co stanowi sens wydarzenia?, czy wydarzenia ewoluują jedynie w kierunku tanich emocji i hedonistycznej zabawy?, jak kreować wydarzenia wokół „poważnych” tematów (nauka, historia, religia)?;
− metod pomiaru efektów wydarzeń – jak oceniać wydarzenia?, jak w obiektywny sposób mierzyć psychologiczne, społeczne i gospodarcze skutki wydarzeń?, czy ważniejsze są efekty krótko- czy długoterminowe?, czy możliwa jest wiarygodna identyfikacja tych ostatnich?;
− wydarzeń jako narzędzia promocji regionów, miast, obiektów, idei – jak kreować markę obszaru za pomocą wydarzeń?
Na te i wiele innych pytań stara się odpowiedzieć kilkunastu autorów z Polski i zagranicy, reprezentujących różne dyscypliny, ośrodki naukowe i instytucje. Mamy nadzieję, że zapoczątkuje to głębszą refleksję nad fenomenem turystyki wydarzeń (1) w naszym kraju.

(1) Coraz częściej polskie „wydarzenie” wypierane jest przez angielski „event”. Obce wyrażenie brzmi „lepiej” – jest bardziej nowoczesne, modne, ale też krótsze, łatwiejsze w użyciu, zwłaszcza w języku potocznym. Słowa te mają też trochę inny odcień znaczeniowy. Wydarzenie, czyli coś, co się wydarzyło lub wydarza się, niekiedy nawet bez naszej kontroli. Event zaś ma swojego organizatora, „eventem” ktoś kieruje, w „evencie” wszystko jest zaplanowane… Ekspansja języka angielskiego sprawia, że również w terminologii naukowej coraz częściej używane są określenia: „turystyka eventowa” czy „eventyzacja”. Nie uznając tego za właściwe (wszak zadaniem naukowca jest również troska o precyzję i poprawność języka ojczystego), pozostawiliśmy jednak swobodę wypowiedzi autorom, zachowując oryginalne, używane przez nich pojęcia.

Pielgrzymowanie do miejsc świętych od zawsze stanowiło istotny element w różnych religiach świata... more Pielgrzymowanie do miejsc świętych od zawsze stanowiło istotny element w różnych religiach świata – wyznawcy chrześcijaństwa, islamu, hinduizmu i buddyzmu corocznie pielgrzymują do najważniejszych miejsc kultu swojej wiary. Podróż taka jest wyrazem tęsknoty za wartościami duchowymi, manifestacją przynależności do wspólnoty religijnej, potrzebą przemiany moralnej i pragnieniem obcowania z sacrum. Celem pielgrzymki jest zatem modlitwa, spełnienie określonych rytuałów, wiara w siły nadprzyrodzone, a także poszukiwanie pokoju, radości, miłości i nadziei. Podróży tej towarzyszy głębokie przeżywanie i kontemplowanie, chęć dotknięcia świętości, spotkania z Bogiem, spotkania innego człowieka czy też siebie samego. Ośrodki kultu religijnego, zarówno te o znaczeniu światowym jak i lokalnym, rozwijały się przez wieki, otaczały szczególną troską sferę sacrum, ale i pątników. Wokół strefy sacrum budowano domy pielgrzyma, przybywały miejsca gościnne, rozwijano infrastrukturę służącą obsłudze pielgrzymów – przestrzeń ta z biegiem lat się rozrastała, wypełniała i komercjalizowała.
Ruch pielgrzymkowy stanowi istotę turystyki religijnej, ale jak wykazują badania, bardzo duże znaczenie ma również turystyka religijna – poznawcza. Turystyka religijna jako całość stanowi część ruchu turystycznego, a więc cechuje ją dobrowolność i czasowość „bycia w drodze”. W przypadku ruchu pątniczego najważniejsza dla pielgrzymującego jest sfera sacrum, natomiast w przypadku turystyki religijnej – poznawczej równie ważne są obiekty sakralne, ich wartości historyczne, artystyczne i symboliczne. Pielgrzymi i turyści wybierają przeróżne kierunki swoich podróży, różne sposoby podróżowania, towarzyszą im różne motywy, które bywają bardzo osobiste i mocno zindywidualizowane. Motyw religijny jest więc uznawany w podróżach do miejsc świętych za najstarszy, jednak z czasem istotne stały się także elementy poznawcze, przyjemność samego wędrowania i zaspokajanie ciekawości. W ten sposób w pielgrzymowaniu pojawiły się cele komercyjne, co obecnie często wywołuje sprzeciw w kręgach kościelnych. Warto jednak podkreślić, że przestrzeń turystyki religijnej należy do najbardziej rozwiniętych przestrzeni turystycznych na świecie, a sama turystyka religijna jest „osią” szeroko pojętej turystyki kulturowej. Ośrodki pielgrzymkowe i centra religijne kształtują bowiem współczesny krajobraz kulturowy regionów. Ich rozwój przekłada się na zwiększenie ruchu turystycznego, ponieważ zaczynają stanowić istotną atrakcję turystyczną. Tym samym dochodzi do łączenia strefy sacrum ze strefą profanum, a pielgrzymowanie przyjmuje dwojaki charakter – z jednej strony jest aktem stricte religijnym, z drugiej – wędrówką o charakterze religijno-poznawczym. W ten sposób peregrynacje stają się zjawiskiem turystycznym, jednak nadal nadrzędnym ich celem jest motyw duchowy, a inne rodzaje aktywności (np. zwiedzanie) oraz korzystanie z dostępnej w danym miejscu infrastruktury turystycznej stanowią jedynie element dodatkowy podróży do miejsc świętych.
Istotnym aspektem turystyki religijnej jest dziedzictwo kulturowe miejsc świętych, stanowiące fundament odbywanych do nich podróży ze względu na swoją wartość historyczną czy architektoniczną. Zróżnicowanie dziedzictwa jest w tym przypadku bardzo duże – od wielkich centrów religijnych, takich jak: Rzym, Jerozolima, Santiago de Compostela, Lourdes, Fatima czy Częstochowa, po niewielkie ośrodki sakralne i tak zwaną małą architekturę, stanowiącą nierozerwalny element krajobrazu kulturowego wielu regionów (przydrożne kapliczki, figury i krzyże oraz wiejskie cmentarze). Obiekty te są wyrazem religijności mieszkańców, niemymi świadkami historii regionu. Opierając się na lokalnym dziedzictwie religijnym i wielowiekowych tradycjach, miejsca te wykształciły swoje własne przestrzenie sakralne, będąc jednocześnie nierozerwalnie związanymi z tożsamością mieszkańców oraz odrębnością etnograficzną i historyczną regionów. To właśnie walory obiektów sakralnych stanowią często istotę turystyki kulturowej, której podstawą jest kontakt z materialnym i niematerialnym dziedzictwem danego regionu. Ich wartości religijne, architektoniczne, zbiory sztuki oraz wielowiekowa historia przyczyniają się do rozwoju ruchu turystycznego.
Do rąk czytelników oddajemy kolejną już publikację z serii „Kultura i Turystyka,” tym razem pod tytułem Sacrum i profanum. Jest w niej mowa o sferze świętości, w której koncentrują się wierzenia, obrzędy i praktyki religijne oraz o przeciwstawnej do niej sferze świeckości, gdzie odbywają się wszystkie inne wydarzenia związane z funkcjonowaniem sacrum. Teoretycznie sfery te można oddzielić od siebie, ale one najczęściej się przenikają. Potwierdzają to prezentowane opracowania, w których wszystkie wspomniane powyżej aspekty pielgrzymowania znajdują swoje odzwierciedlenie. Poruszone zostały w nich zarówno zagadnienia związane z pielgrzymowaniem do miejsc świętych, jak i zjawiska odnoszące się do rozwoju turystyki religijnej na świecie, w tym dotyczące kształtowania się współczesnej przestrzeni turystyki religijnej. Duża grupa prac poświęcona jest dziedzictwu sakralnemu. Interesujące są w tym przypadku także studia nad dziedzictwem związanym z kulturą ludową. Autorzy reprezentujący różne dziedziny nauki poruszyli w swoich opracowaniach zarówno kwestie globalne, jak i odnoszące się do zagadnień, miejsc i produktów lokalnych. Zamieszczone w tomie prace mogą więc w bardzo różnym zakresie zaspokoić zainteresowania czytelników. Mamy nadzieję, że zapoznanie się z nimi w znacznym stopniu przyczyni się do zgłębienia wiedzy dotyczącej pielgrzymowania i turystyki religijnej, a także pozwoli czytelnikowi zdefiniować aktualne we współczesnym świecie zjawiska przemian zachodzących w przestrzeni geograficznej w aspekcie ich rozwoju.
Życzymy satysfakcjonującej lektury,
Redakcja