Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’ân Tercümesi’nde Hanefîlik Kaynaklı Anlam Tercihleri (original) (raw)

Türkçe İlk Kur’An Çevi̇ri̇leri̇ni̇n Tanikliğinda Toponi̇mi̇

2016

Bu calismada Turkce Ilk Kur’an Cevirilerinden hareketle, Kur’anda gecen mekân adlarina karsilik gelen adlandirmalar tespit edilip degerlendirilmeye calisilacaktir. Yer adlari dunden gune tasinan kultur kodlari, tapu senetleri, milletlerin hafizasi hukmundedir. Milletler tarihten gelen kultur kodlarini gelecege Yer adlari bilimi (toponimi) araciligiyla tasirlar. Dunden gune gelen her ad bize tarihten bir bilgi sunar. X. yuzyildan itibaren kitlesel olarak Islâm kultur cevresine giren Turkler, Turkce Ilk Kur’an Cevirilerinde, yeni girdikleri Islâm kultur cevresine ait adlandirmalari dillerine nasil cevirmislerdir? Her Arapca sozcuge karsilik Turkce adlar vermisler midir? Toplumlarin yerlesme ve kultur tarihinin aydinlatilmasinda yer ve cografya alanlarina ait ozel adlar basvurulan onemli kaynak malzemelerdir. Toplumlarin icinde bulunduklari dini ve kulturel cevreler ad verme geleneklerini yakindan etkilemistir. Bununla birlikte Islâm dini ile yeni bir cevreye giren Turklerin, Arapca so...

Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Kur’an Tercümelerinde Gazâ Anlayışının Yansımaları

Tetkik, 2023

Osmanlı Devleti'nin kuruluşu ile ilgili ortaya çıkan tartışmalarda çeşitli görüşler ileri sürülmektedir. Bunlardan biri de gazâ tezi olarak bilinmektedir. Bu görüş üzerindeki tartışmalar, başlangıcından günümüze kadar canlılığını korumaktadır. Tartışmanın temelinde Anadolu'da fetihleri gerçekleştirenleri harekete geçiren gücün ne olduğu sorunu vardır. Bu tezi savunanlara göre Allah yolunda savaşmak anlamına gelen gazâya katılmak, başka sebeplerle birlikte o kişileri harekete geçiren en güçlü saiktir. Tezin savunulması ise doğal olarak mümkün mertebe kuruluş devrindeki çağdaş kaynaklar üzerinden yapılmaktadır. Bunlar da sikkeler, kitabeler, vakfiyeler ve kitaplar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kitaplar içinde ise tarih kaynaklar başta olmak üzere edebî ve dinî eserlere de referans için müracaat edilmektedir. Bu çalışmada söz konusu tartışmalar bağlamında Eski Anadolu Türkçesi döneminde yapılmış olan Kur'an tercümeleri incelenmiştir. Bu tercümelerde gazâ veya gâzî kelimeleri ve bunlarla oluşturulan kelime öbeklerinin konumuz bakımından anlamlı bir yoğunluk sergilediği görülmüştür. Bunun sınaması için de daha önce ve Anadolu sahası dışında yapılmış Kur'an tercümelerine başvurulmuştur. Doğu Türkçesindeki Kur'an tercümeleri olarak belirtilen bu eserlerde bahsedilen kelimeler neredeyse hiç geçmemektedir. Bu tespit Osmanlı Devleti'nin kuruluş zamanlarını da içine alan Eski Anadolu Türkçesi döneminde yapılan Kur'an tercümelerinin gazâ teziyle ilgili tartışmalarda değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır. Araştırmada Eski Anadolu Türkçesi döneminde yapıldığı bilinen üç adet ve Doğu Türkçesi ile yapılmış iki adet Kur'an tercümesi incelenmiştir. Burada da konumuzla ilgili kelime veya kelime öbeği bakımından en zengin örnekleri barındıran ve Bursa Nüshası olarak bilinen Kur'an tercümesi esas alınmıştır. Bursa nüshasındaki örnekler diğer tercümeler ile karşılaştırılmıştır. Çok nadir olarak diğer tercümelerde görülüp de Bursa Nüshasında olmayan örnekler de bulunmuş olup bunlar da verilmiştir. Tercüme örnekleri verilirken de önce âyetin tamamı veya ilgili kısmı orijinal hâliyle verilmiş, sonra günümüz Türkiye Türkçesi ile meali aktarılmış, ardından incelen tercümelerdeki karşılıklar sıralanmış; her bir örnek sonrasında kısaca değerlendirmede bulunulmuştur. Örnekler sınıflandırma imkânı verdiği için de birkaç başlık altında ele alınmıştır.

Kur’Ân’In Anlaşilmasinda Hanefî-Mâtürîdî Çi̇zgi̇ni̇n Yeni̇den İnşâsina Dai̇r

Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Mâtürîdiyye, Mâverâünnehir bölgesinde yaşayan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin görüşleri etrafında teşekkül eden bir kelâm mezhebidir. Hanefî-Mâtürîdî çizgi denmesinin sebebi, mezhebin usûl ve temel görüşlerinin Ebû Hanîfe tarafın-dan ortaya konması; İmam Mâtürîdî tarafından benimsenmesi, geliştirilip güncelleştirilmesi ve sistematize edilmesinden kaynaklanmaktadır. Ebû Hanîfe, -re’yci karakteriyle- fıkhî konularda olduğu kadar itikâdî-kelâmî konularda da görüş bildiren istisna âlimlerden biridir. İmam Mâtürîdî, Ebû Hanîfe çizgisin-de akıl-vahiy dengesini esas alarak İslâm dininin ana ilkelerini din-şeriat ayrımı bağlamında aklî açıklamalarla temellendirmeye çalışan bir usûl benimsemiştir. Nasları, hukuk felsefesi, din sosyolojisi ve makâsıd bağlamında yeniden oku-nup yorumlanmasına tekabül eden Hanefî-Mâtürîdî usûl, çağımız meselelerinin çözümünde elverişli bir sistem konumundadır yani, çağımızda olayları sebep-sonuç ilişkisi bağlamında değerlendiren niçin, neden ve nasıl sorgulaması yap...

Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesinde (TİEM 73) İkilemelere Katkılar

Dil araştırmaları dergisi, 2024

Bu makale en az iki hakem tarafından incelenmiş ve makalede intihal bulunmadığı teyit edilmiştir. This article has been reviewed by at least two referees and confirmed to be free of plagiarism. TİEM 73'te daha önce tespit edilen ikilemelere de yer verilmiştir. Böylece Türk dili araştırmacıları, TİEM 73'te yer alan tüm ikilemeleri bütünlüklü bir şekilde görebileceklerdir.

Terceme i Kitâbü’l Ahlâk Adlı Eserde Eski Türkiye Türkçesi İmlası Özellikleri

HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2023

Terceme-i Kitâbü'l-Ahlâk Adlı Eserde Eski Türkiye Türkçesi İmlası Özellikleri Mesut ŞEN 1 , Ayşe ERBAY 2 Öz Anahtar Sözcükler XI. yüzyıldan itibaren Batı'ya doğru göç eden Oğuz Türklerinin kendi ağız özelliklerine dayalı bir yazı dili olan ve Anadolu'da Türk dili ve edebiyatının temelinin oluşmasını sağlayan devreye Eski Türkiye Türkçesi denir. Bu döneme ait ilk yazılı eserler XIII. yüzyıldan itibaren verilmeye başlanmıştır. Bugün Arap harfli metinlerin imlasından dolayı birtakım izaha muhtaç meseleleri olsa da Eski Türkiye Türkçesi dil özellikleri birçok bilimsel çalışma ile ortaya konmuştur. Eski Türkiye Türkçesi dil özelliklerini taşıyan eserlerden biri de 'Terceme-i Kitâbü'l-Ahlâk' adlı eserdir. Bu çalışmada, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı bünyesinde Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi'nde 19 Hk 34879 demirbaş numarası ile kayıtlı olan Terceme-i Kitâbü'l-Ahlâk adlı eserin Eski Türkiye Türkçesi dil özellikleri ve dönemin bazı imla problemleri açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Doğu Türkçesine Ait İlk Kur'an Çevirilerinin Tarihlendirilmesine Katkılar

Gazi Türkiyat, 2019

Dinî inançlar, inananlara beraberinde kendi kültürel birikimlerini de taşırlar. Her bir dinin kültürel dünyası, o dine inananların inanç tarihinin dışında dil, kültür ve edebiyat tarihlerini de etkiler ve zenginleştirir. Türkler, İslamiyet'i benimsedikten sonra, Kur'an'ı Türkçeye çevirme işine girişirler. Doğu Türkçesine ait bu ilk çevirilerden elimizde TİEM 73, Rylands, Anonim Tefsir (Orta Asya Tefsiri), Hekimoğlu, Özbekistan (Taşkent), Meşhed Âstân-ı Kuds-i Razavî Kütüphanesi 293, 1007 ve 2229 numaralarda kayıtlı nüshalar bulunmaktadır. Bu ilk çevirilerin din terminolojisinin Türk diline aktarımının üstesinden gelerek Türk dilinde daha önce tanıklanmayan sözcükleri de içeren, zengin bir söz varlığıyla dili geliştirdikleri görülmektedir. Doğu Türkçesi ilk Kur'an çevirilerinde fiillerin yapım ve çekim morfolojisi bakımından incelenmesinden elde edilen sonuçlar, bu eserlerin, tarihî Türk dili grameri bakımından da önemli olduğuna işaret etmektedir. TİEM 73, Rylands, Anonim Tefsir, Hekimoğlu ve Özbekistan nüshaları üzerinde hazırlanan bu çalışmada Doğu Türkçesi ilk Kur'an çevirilerindeki fiillerden elde edilen sonuçlar ile Karahanlı ve Harezm Türkçesi fiil gramerleri karşılaştırılmıştır. Özellikle çekim morfolojisine ilişkin elde edilen bilgilerle Karahanlı ve Harezm Türkçesi dönemlerine ait olduğu düşünülen Kur'an çevirilerinin tarihlendirilmesine katkılar sağlanması amaçlanmaktadır.