johannesbrødtre – Store norske leksikon (original) (raw)

Johannesbrødtre (foto)

Johannesbrød, frukta frå johannesbrødtreet.

Global produksjon av johannesbrødtre, 1961-2021

1961	656877
1962	600025
1963	573335
1964	654292
1965	653908
1966	574265
1967	539283
1968	528716
1969	586274
1970	561892
1971	486009
1972	476425
1973	496976
1974	435022
1975	417401
1976	435657
1977	352808
1978	376516
1979	366301
1980	362328
1981	374163
1982	364414
1983	339258
1984	312409
1985	304204
1986	321167
1987	265803
1988	295463
1989	266628
1990	268006
1991	158496
1992	154345.92
1993	161291.59
1994	128370.77
1995	146122.13
1996	151154.86
1997	144852.46
1998	154232
1999	155969.08
2000	155440.21
2001	126741.92
2002	133529.51
2003	120660.94
2004	114664.14
2005	144684.68
2006	107261.14
2007	122123.09
2008	151474.9
2009	128932.92
2010	127988.01
2011	157418.73
2012	126405.04
2013	114823.06
2014	166448.69
2015	133350.49
2016	135888.44
2017	138842.99
2018	46623.37
2019	47400.52
2020	50026.58
2021	51906.58

Kilde:FAOSTAT

Johannesbrødtre er eit tre i erteblomfamilien som til vanleg blir dyrka i middelhavslanda. Frukta som blir kalla johannesbrød, har ein mild smak med undertoner av sjokolade og blir bruka i dessertar, kaker, bakarvarer og drikke.

Faktaboks

Vitskapeleg namn

Ceratonia siliqua

Beskriven av

Carl von Linné

Årleg global produksjon

51 900 tonn (2021)

Ordet karat, som ein nyttar om diamantar, kjem av det greske namnet på planten. I gamal tid blei frøa til planten bruka som lodd. Kvart frø veg nøyaktig 0,2 gram, som svarer til éin karat.

Namnet johannesbrødtre er etter døyparen Johannes, som skal ha hatt belgene som einaste føde ved opphaldet sitt i ørkenen.

Skildring

Treet kan bli opptil 10 meter høgt, og det har lêraktige, vintergrøne blad, lange blomeklasar og 20 centimeter lange, lêraktige frukter (belger) med 12–16 ertestore frø.

Frukta blir kalla johannesbrød og inneheld cirka 50 prosent sukker og noko garvesyre og smørsyre. Sukkeret blir først danna etter at dei umodne fruktene har vore tørka ei stund i sola.

Uekte johannesbrødtre er det indiske treet Cassia fistula som tilhøyrer den same familien.

Bruk

Ceratonia siliqua

Ceratonia siliqua, johannesbrødtre. Foto frå: Samos, Hellas

Det er belgene og frøene som blir tørka ei stund og bruka. Smaken er mild og søtlig med undertoner av sjokolade.

Johannesbrød blir ete rått eller bløytt, i kaker og dessertar, bakarvarer og drikker, og kan erstatte kakao og sjokolade. Smaken er spesielt veleigna saman med honning, vanilje og kanel.

Rista, malne frø har vorte brukte som kaffierstatning. Krydderet blir brukt også til å setja smak på likørar og brennevin. Det blir også brukt til dyrefôr, og ekstrakt av fruktene blir brukt medisinsk ved katarrar.

Historie

Johannesbrød har vore brukte i kokekunsten sidan antikken, og er omtalt fleire stader i gamle egyptiske skrifter og i Bibelen.

Ordet karat er utleidd frå keration som er det greske namnet på planten. Frøa frå johannesbrød, som alle er like store, vart i gammal tid vart brukt som vegelodd når ein vog gull og edelsteinar. Kvart frø veg nøyaktig 0,2 gram, som svarer til éin karat.

Innan folkemedisinen har planten vorte brukt mot mellom anna diaré́.